
کاروانسرای دیر گچین بزرگترین کاروانسراهای ایران است به همین دلیل از آن به عنوان مادر کاروانسراهای ایرانی یاد می شود. گردشگران هنگام سفر به قم از این بنای تاریخی و قدیمی دیدن می کنند.
کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران شناخته می شود. این کاروانسرا در ۸۰ کیلومتری شمال شرقی قم واقع شده است. شکل کنونی این کاروانسرا مربوط به دوران صفویه است. این بنا در بخش مرکزی قم قرار دارد. کاروانسرای دیر گچین در عصر ساسانی رونق زیادی داشت. در قسمت زیر تصاویر جالب از کاروانسرای دیر گچین در قم را قرار داده ایم. برای مشاهده این عکس ها در نیک صالحی همراه ما باشید.
کاروانسرای دیر گچین در قم
معرفی کاروانسرای دیر گچین، مادر کاروانسراهای ایران.
معرفی کاروانسرای دیر گچین
کاروانسرای دِیرِ گچین، یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران، بر سر راه جاده تاریخی ری به قم در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد. ویژگیهای منحصربهفرد این اثر باعث شده آن را «مادر کاروانسراهای ایران» بنامند. دیر گچین در بخش مرکزی شهرستان قم، ۸۰ کیلومتری شمال شرقی شهر قم (کیلومتر ۶۰ بزرگراه گرمسار)، و ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ورامین واقع شدهاست. این بنا را بهخاطر داشتنِ گنبدی از جنس گچ دیر گچین نامیدهاند، اما اکنون چنین گنبدی در بنا وجود ندارد. بنای کاروانسرا مربوط به دوره ساسانی است و آن را در دوران سلجوقیان، صفویان، و قاجاریان مرمت و بازسازی کردهاند. شکل کنونی آن متعلق به دوران صفویه است.
این کاروانسرا در راه باستانی ری به اصفهان مشهور به «راهِ دیر» قرار دارد. در پی تغییر جاده تهران به قم از راهِ دیر به مسیر حسنآباد در زمان امینالسلطان، دیر گچین متروکه شد و افراد محلی از آن برای نگهداری دام استفاده بردند. در اطراف کاروانسرا مجموعه عمارت های خشتی زیادی هست که متعلق به دوران قاجارند. طراحی این عمارات مستطیل و ۲۰۰ در ۳۰۰ متر است و به صورت کاملا منظم در اطراف دیوار خشتی ساخته شده اند. این کاروانسرا در سال های اخیر مرمت و بازسازی شده و از آنجایی که در کنار جاده آسفالته گرمسار- قم قرار دارد می تواند دوباره به جایی پر همهمه و شلوغ تبدیل شود.
بخشهای مختلف کاروانسرا
نگاهی به کاروانسرا که بیاندازید بنایی خشتی را خواهید دید که آجرهای سرخرنگی در ساخت آن به چشم میخورد. بنایی که ۱۰۹ متر طول و ۱۰۸ متر عرض داشته و بر لبه دیوارههای بلند بیرونی آن کنگرههایی به چشم میخورد که جنبه دفاعی داشتهاند. در چهار گوشه کاروانسرا که ۱۲ هزار متر مربع وسعت دارد، برجهای دایرهای شکلی به چشم میخورند که محل استقرار دیدهبان و نگهبان برج بوده است. این کاروانسرای مربع شکل دارای تنها یک دروازه ورودی است که در ضلع جنوبی آن واقع شده است.
در دو طرف دروازه ورودی دو برج نیمدایره تعبیه شدهاند. به نظر میرسد که بر بالای دوازه ورودی سردری سنگی قرار داشته است که متاسفانه از بین رفته است. اما نکته قابل توجه آنکه قالب بیرونی این کاروانسرا بدون هیچ کم و کاستی از دوران ساسانی برجای مانده است. حتی آجرهای بکار رفته در نمای برجها و دیوارهای بیرونی این بنا از دوران ساسانی برجای مانده است. گرچه نمای بیرونی بنا در دوران صفوی به این شکل و شمایل درآمده است اما قالب کلی همان بنایی است که در عهد ساسانی پایهگذاری شده است. نکته دیگری که حتما برای شما جالب خواهد بود ضخامت سه متری دیوارهای بیرونی کاروانسرا است که سبب استحکام آن در برابر حوادث طبیعی و حمله راهزنان بوده است.
بناهای بیرونی کاروانسرا
بیرون کاروانسرا را هم اگر خوب بکاوید در همان نزدیکی ردپای بناهای تاریخی دیگری را هم پیدا خواهید کرد. آثاری از یک گورستان که متعلق به دوران اسلامی است در کنار یک آبانبار، یک آببند و یک کوره آجرپزی نیز در اطراف کاروانسرا قرار دارد. اگر هم کمی از کاروانسرا فاصله بگیرید کمی آنسوتر یک بنای تاریخی دیگر نیز قرار دارد که متاسفانه فرو ریخته است. این بنا که متعلق به دوران قاجار است در واقع یک قلعه بوده که تنها یک دروازه ورودی داشته است.
ثبت جهانی کاروانسرای دیر گچین
پرونده «کاروانسراهای ایران» بهعنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو به ثبت جهانی رسید.
به نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به نقل از میراث آریا در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض عربستان در حال برگزاری است، امروز، یکشنبه ۲۶ شهریورماه ۱۴۰۲، پرونده «کاروانسراهای ایران» تأیید شد و به ثبت رسید.
بدین ترتیب، «کاروانسراهای ایران» بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در فهرست جهانی یونسکو است.
آشنایی با معماری کاروانسرای دیرگچین
این بنای تاریخی ۱۲ هزار هکتار مساحت دارد و هزاران مسافر در گذشته به اینجا آمده و از فضاهای داخلی و بیرونی آن استفاده کردهاند. یکی از موارد جالب توجه دیرگچین داشتن دیواری است که دور آن قرار دارد. این دیوار هشتاد متر طول، یک متر قطر و پنج متر ارتفاع دارد.
نقشه کاروانسرای دیرگچین مثل بسیاری از بناهای مهم عصر صفوی به شکل ۴ ایوانی است. البته بخشهای مختلفی مثل چندین برج، مسجد، حیاط خلوت، آسیاب سنگی، حمام، ورودی، هشتی، ایوان، اتاق، حجره، شترخوان، فضای اقامتی و دکانهای خرید و فروش کالا را در داخل بنا در نظر گرفتهاند.
البته در خارج و در مجاورت بنای دیرگچین میتوان آتشکده، کوره آجرپزی، آبانبار و قبرستانی را مشاهده کرد که بر وسعت کاروانسرا میافزاید.
کاروانسرای دیرگچین بسیار بزرگ بوده و جاهای مختلفی برای دیدن دارد، اینجا آنقدر بزرگ است که نمیتوان با چند ساعت بازدید سر و تهش را درآورد.
با این حساب بازدید کاروانسرا نیاز به زمان بیشتری دارد چون هر گوشه از آن نشانهای از یک دوره تاریخی است. از آجرهای بزرگ و مربع شکل دوره ساسانی گرفته تا آجرهای ضربی شبستان و حمام قجری همگی یادگاری از چند نسل است که همه را میتوان در این کاروانسرا پیدا کرد.
مسجد کاروانسرای دیر گچین
در گوشه سمت راست ضلع جنوبی نمازخانه یا مسجد کاروانسرا قرار دارد با ابعاد بزرگ و ستونهای با و مقطع و ابعاد مربعی شکل که تعداد زیاد آن به استحکام مسجد افزوده است.
مسجد کاروانسرای دیر گچین بخش عظیمی از فضای زنده و فعال را اشغال نموده و روی هم رفتـه انگـار که ترکیب مناسبی برای مسجد تدارک دیده نشده است و این شاید بدین دلیل بوده است که مسافران نماز را شکسته برپا میدارند و استفاده از مسجد کمتر و فقط به عنوان نمازخانه مورد استفاده قرار میگرفت تا مکانی جهت گردهمایی و بحث و منبر.
بر دیوارهای این مسجد هیچ نشانهای از زیباسازی مثل کاشی کاری، گچ بری، خطاطی دیده نمیشود و این قسمت از بنا همانند کل کاروانسرا بی پیرایه ولی استوار است.
ایران هتل آنلاین , ایسنا , جماران , پینورست