در ایات قران در مورد کلمه ی صبر بسیار سخن گفته است و از افراد میخواهد در طول زندگی خود صبر و بردباری پیشه کنند .با بردباری افراد، هدایت، رحمت و لطف الهی نصیب این چنین افراد میشود .
شاید بارها در مورد کلمه ی صبر صحبت ها شنیده اید و اینکه چگونه میشود صبر و بردباری رو انجام داد که بتوانیم به هدف خود برسید بارها شنیده باشید. در قران کریم در مورد حلیم و برباری سخن ها گفته شده است. نمونههای فراوانی در زندگی انبیا و امامان را به ما نشان داده اند که ما هم در پیرو راه ان ها صبر و برباری را دنبال کنیم. آیات مربوط به صبر در قرآن را در نیک صالحی ببینید.
صبر در قرآن
صبر در قرآن، دو واژه حلم و کظم غیظ به عنوان دو خصلت ارزشمند مطرح شدهاند که هر دو به یک معنا باز می گردند که همان تسلط بر اعصاب و کنترل احساسات و خویشتن داری است.
می توان گفت حلم حالتی است که موجب کظم غیظ (فرونشاندن خشم) می گردد.به تعبیر دیگر یکی از مصداق های روشن، بلکه بهترین مصداق حلم، کظم غیظ است.از امیرمومنان علی(علیه السلام) روایت شده که فرمود: «خیر الحلم التحلم; بهترین حلم، فرونشاندن خشم است.» امیرمومنان علی(علیه السلام)می فرماید:
«العقل خلیل المرء، والحلم وزیره; عقل دوست صمیمی انسان است و حلم وزیر عقل می باشد.» در قرآن واژه حلمبا تعبیر «حلیم» پانزده بار آمده که یازده بار آن، به عنوان یکی از صفات خداوند ذکر شده است وچهار بار آن به عنوان یکی از خصال پیامبرانی همچون ابراهیم خلیل(علیه السلام) و اسماعیل(علیه السلام) و شعیب(علیه السلام) یاد شده است.
آیات قرآن درباره صبر و شکیبایی
جمله «کظم غیظ » که به معنی فرونشاندن خشم است، در قرآن به عنوان یکی از صفات پرهیزکاران بیان شده،آنجا که میفرماید: «والکاظمین الغیظ؛ آنها کسانی هستند که خشم خود را فرومی برند.» واژه حلم به معنی فرو نشاندن هیجان خشم است.لغت شناس معروف قرآن، «راغب » در مفردات می نویسد: «الحلم ضبط النفس عن هیجان الغضب; حلم کنترل کننده نفس از طغیان خشم است.» از آنجا که این حالت از عقل و خرد ناشی می شود، گاهی حلم به معنی عقل و خرد نیز به کار رفته است.
بر همین اساس امیرمومنان علی(علیه السلام) می فرماید: «العقل خلیل المرء، والحلم وزیره؛عقل دوست صمیمی انسان است و حلم وزیرعقل می باشد.» و نیز می فرماید: «الحلم نور جوهره العقل;حلم نوری است که حقیقت آن عقل و خرد است.» در روایات اسلامی نیز خصلت حلم، به همین معنا آمده است.به عنوان نمونه شخصی از امام حسن مجتبی(علیه السلام) پرسید: حلم چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «کظم الغیظ وملک النفس; فروبردن خشم و تسلط بر خویشتن است.» نیز امیر مومنان علی(علیه السلام) فرمود: «لا حلم کالصبروالصمت; هیچ حلمی مانند استقامت و نگهداری زبان نیست.
استواری و ثابت ماندن در امور
حلم به معنای استواری و ثابت ماندن در امور نیز آمده است.این تعریف های لغوی و بیانات امامان معصوم(علیهم السلام) نشان می دهد که حلم به معنی خویشتن داری و صبر
انقلابی و استواری درامور است.شخصی از امام حسن مجتبی(علیه السلام) پرسید: حلم چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «کظم الغیظ و ملک النفس; فروبردنخشم و تسلط بر خویشتن است.» اما در مورد جمله «کظم غیظ »، واژه غیظ در لغت به معنی شدت خشم و حالت برافروختگی و هیجان فوق العاده روحی است که بر اثر ناملایمات و گزندهای روحی به انسان دست
می دهد.
واژه «کظم» در لغت به معنی بستن سر مشکی است که پر از آب شده است و به طور کنایه،در مورد کسانی به کار می رود که از خشم و غضب پر شده اند و نزدیک است که منفجرشوند و عکس العمل تندی نشان دهند.در این هنگام حالت خویشتن داری همچون بند محکم، سر مشک غضب را می بنددو از طغیان آن جلوگیری مینماید.بنابراین کظم غیظ و فرونشاندن خشم از روشن ترین مصداق های حلم است و موجب جلوگیری از طغیان خشم وتندی های نابجا شده و انسان را از جوش و خروش نامعقول، زننده و گاهی خطرناک نجات می بخشد.
مشخصات افراد صبور از دیدگاه قرآن
البته باید توجه داشت که گاهی حلم و کظم غیظ نابجا و منفی است، چرا که موجب گستاخی جنایتکار ویا پی آمدهای شوم دیگر می شود.مانند حلم و فرو بردن خشم در برابر مجرمان حرفه ای، منافقین یا کافران ملحدی که در صدد ضربه زدن و افساد هستند.در این گونه موارد باید مطابق همان دو شعر معروف رفتار کرد که خاطرنشان گردید.بهترین نماد برقراری عدالت یکی از بهترین نمادهای برقراری عدالت در عرصه وجود ما، حلم و بردباری است که قوه غضب را کنترل کرده، به هنگام و به جا از آن بهره می گیرد.
نفس انسان را آرامش و طمانینه می بخشد تا اگر عملی برخلاف میل درونی او رخ داد یا به حادثه ای تلخ و ناگوار رسید از محدوده صبر حوصله بیرون نرود و فراتر از ارزش های شایسته عکس العمل نشان ندهد.از این رو حلم را باعث جلوگیری از شعله ور شدن آتش خشم و هیجانات نفس در لحظه بحرانی دانستهاند و حلیم و شکیبا کسی است که در عقوبت و مجازات شتاب نمی کند و در تصمیم های خود، نوعی خردگرایی و نکته سنجی ویژه ای نشان می دهد.
با مروری بر آموزه های دینی، سخن نیکوی امام صادق(علیه السلام) را می یابیم که آن حضرت درباره حلم می فرماید: حلم چراغ الهی است که صاحب آن را به جوار رحمت الهی روشن و نورانی می کند و به سبب فیوضات نامتنهی حق، مستفیض می شود.بعد امام(علیه السلام) با بصیرت خویش راهکار روشن شدن به این ویژگی والای اخلاقی را ترسیم فرمود: انسان بردبار، حلیم
و شکیبا نمی شود مگر آن که با نور معرفت و نور توحید تایید شود.(مستدرک الوسائل،ج ۱۱،ص ۲۸۹ ) درنگاه امام (علیه السلام)، راه آراستگی به این صفت پسندیده، سبب نور و روشنایی است و از آن جا کهنور در ذات خود روشن است و علاوه بر آن روشنگر دیگر اشیا نیز هست، انسان حلیم و شکیبا رانورانیت می بخشد و تلخی ها و تیرگیهای راه را به او می نمایاند.
تمرین بردباری و شکیبایی گام بعدی آراستگی به این صفت زرین است که با تحمل و گاه فشار روحی وفرو بردن خشم و عصبانیت همراه است، اما پس از چندی اخلاق همیشه همراه انسان می شود امام کاظم(علیه السلام)می فرماید: اگر حلیم نیستی خود را به بردباری بزن و صفت حلم را به خود ببند، زیرا کم استکسی که خود را شبیه به افرادی می کند مگر آنکه امید است از آنان شود.
گذشت و بردباری
بهترین وزیر علم و دانایی، حلم و شکیبایی است و بهترین مددکار حلم رفق و نرمی در زندگانی است ورهاورد حلم، رضایت به خواست خداوند در تمامی عرصه های حیات و بلند نظری در هنگامه های تصمیم گیری است دعا و درخواست در پیشگاه پروردگار حلیم و حکیم گامی برای کسب حلم و بردباری در تندبادهای حوادث زندگی است.رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) خود این راه را گشوده و به پیروان خود آموخته که در لحظه های رازو نیاز دست دعا به سوی پروردگار بی نیاز گشود و چنین درخواستی نمایند: خدایا مرا به سبب علم بینیاز کن و با حلم و شکیبایی زینت بخش.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: حلم و بردباری در پنج چهره نمایان می شود: انسان عزیز و آبرومندی که خوار وذلیل می شود؛ فرد راستگو و صادقی که به دروغگویی متهم می گردد؛ کسی که به سوی حق و راستی دعوت می کند ولی مورد اهانت و اذیت و آزار قرار می گیرد؛ انسان وارسته ای که بدون هر جرمو خطایی مورد اذیت قرار می گیرد و فرد حق خواهی که با او مخالفت می شود.(مستدرک الوسائل،ج ۱۱،ص ۲۸۹)
با این نگرش در می یابیم که حلم، علاوه بر آشفته نشدن و مضطرب نگردیدن در هنگامه های هیجانات نفسانیشامل کظم غیض یعنی فرو بردن خشم که مانع پدید آمدن هیجان است نیز می شود.چنان که بهترین وزیر علم و دانایی، حلم و شکیبایی است و بهترین مددکار حلم رفق و نرمی در زندگانیاست و رهاورد حلم، رضایت به خواست خداوند در تمامی عرصه های حیات و بلند نظری در هنگامه های تصمیم گیری است.
خبرگزاری مهر