چگونه عاقبت به خیر شویم؟

عاقبت به خیر

رهنمودهاى تربیتى و اخلاقى امام رضا علیه السلام همواره الگوساز بوده و نقشی کلیدی در سبک زندگی آرمانی داشته است.
آن بزرگوار در بیانی زیبا بهترین کارها برای حُسن عاقبت و به عبارتی بهتر عاقبت بخیری را توجه
به عظمت خداوند و قدردانی از نعمتهای او و ایجاد رابطه محبت آمیز با اهل بیت (ع) بر شمرده و
به نقل از پدران بزرگوار خویش می فرماید: ان اردت ان یختم بخیر عملک حتی تقبض و انت فی افضل
الاعمال فعظم لله حقه ان لا تبذل نعمائه فی معاصیه و ان تغتر بحلمه عنک و اکرم کل من وجدته
یذکر منا او ینتحل مودتنا ثم لیس علیک، صادقا کان او کاذبا، انما لک نیتک و علیه کذبه؛ اگر می‌خواهی
کارت به خیر ختم شود و به هنگام مرگ و پایان زندگی در بهترین حالت باشی، پس حق خدا را
بزرگ بدار به اینکه نعمت‌های خداوند را در نافرمانی‌اش صرف نکنی و به حلم و صبر خدا بر خودت مغرور
نشوی و هر که از ما یاد می‌کند و یا ادعای مودت و دوستی ما را دارد، احترام و تکریم
نمایی، چه راست بگوید و ما را واقعا دوست داشته باشد و چه به دروغ و به صورت ظاهری خود
را دوستدار ما بداند، جز این نیست که تو از نیت خودت ثواب می بری و او جزای دروغش را
می بیند.(۱)

از یاد خدا غافل نشوید! اولین چیزی که امام رضا(ع) درباره عاقبت بخیری سفارش می کنند
توجه به یاد خدا و یادآوری عظمت او و بزرگ شمردن حق اوست.
خود یادآوری این حق انسان را از بسیاری کارهای ناروا باز می دارد و در مقابل ممکن است بسیاری از
امور باشند که انسان را از یاد خدا غافل کنند.
از همین روست که امام رضا (ع) در بیانی دیگر وقتی درباره ویژگی های انسان سفله می پرسند، می فرماید:
مَنْ کانَ لَهُ شَىْءٌ یُلْهیهِ عَنِ اللّهِ ؛ سفله کسی است که بخاطر چیزهایى که دارد از [یاد] خدا غافل
می شود.(۲) قدردانی از نعمت‌ها اما بزرگ شمردن حق خدا و یادآوری عظمت او در این است که انسان
قدر نعمتها را دانسته و با گناه آنها را ضایع نکند.
از این رو امام رضا(ع) در بیانی دیگر می فرماید: اتقوا الله ایها الناس فی نعم الله علیکم فلاتنفروها عنکم
بمعاصیه بل استدیموها بطاعته و شکره علی نعمه و اعلموا انکم لاتشکرون الله بشیء بعد الایمان بالله و رسوله و
بعد الاعتراف بحقوق اولیاءالله من آل‌محمد(ع) احب الیکم من معاونتکم لاخوانکم المؤمنین علی دنیاهم التی هی معبر لهم الی جنات
ربهم فان فعل ذلک کان من خاصهالله؛ ای مردم، تقوای الهی را در نعمت‌های خداوند بر خودتان رعایت کنید.
پس نعمت‌ها را با معصیت‌های خدا از خودتان دور نکنید، بلکه با اطاعت خدا و شکر او به نعمت‌هایش نعمت‌ها
را پایدار نمایید و بدانید شما خدا را پس از ایمان به خدا، رسول خدا و پس از اعتراف به
حقوق اولیاءالله، از آل‌محمد(ص) به چیزی محبوب‌تر از یاری برادران مؤمنتان بر دنیایشان که محل گذر به سوی بهشت‌های پروردگارشان
است نمی‌توانید شکر نمایید .
(۳)

مطابق این حدیث ایمان به خدا و پیامبر(ص)، اعتراف به حقوق امامان از اهل‌بیت(ع) و یاری برادران مؤمن
از مراتب شکر نعمت‌های خدا و دستیابی بهشت شمرده شده است.
غرور، آفت عاقبت بخیری گاهی انسان بخاطر انجام واجبات و تقوی پیشه گی دچار غرور کاذب شده و
گویی خود را طلبکار خدا می داند.
عجب در برابر خداى متعال آن چنان دچار غرور و خود فریبى مى گردد که فرد مى پندارد خدا باید
او را از پایگاه رفیعى در روز قیامت برخوردار سازد .
امام رضا علیه السلام درجات و آثار سوء عجب و خودپسندى و عشق به خویش را گزارش فرموده و برای
عاقبت به خیری ما را از غرور در برابر صبر خدا بر حذر داشته اند.
احمد بن نجم راجع به عجبى که اعمال و کردارها و کوشش هاى انسان را به تباهى مى کشاند از
امام رضا علیه السلام سؤال کرد.
امام علیه السلام در پاسخ فرمود: عجب داراى مرتب و درجات و آثار گونه گون روانى است: یکى از آن
درجات این است که از رهگذر وجود این حالت در انسان، اعمال زشت و کردارهاى نادرست از دیدگاه یک فرد
معجب آن چنان با زیورهاى پوشالى و پندارى آراسته مى شود که آنها را خوش و زیبا و درست تلقى
مى کند و تصور مى کند که فردى درست کار و نیکوکردار است، و هر عمل زشتى را که انجام
مى دهد آنها را از نظر روانى زیبا وپسندیده و نیکو برمى شمارد.
دیگر آن که فردِ مُعجِب حتى در ایمان به پروردگارش گرفتار خودپسندى مى شود و در برابر خدا به خود
مى بالد که به او ایمان دارد، و بر خدا به خاطرِ ایمانش منّت مى گذارد و از او طلبکار
مى شود! در حالی که خداى که بر او منّت دارد و از این که او را به نعمت ایمان
برخوردار ساخته است بر او منّت می گذارد.
براى ما زینت باشید! یکی از مصادیق شکر نعمتهای خداوند محبت اهل بیت و پیروی از فرامین آنهاست.
اصولا انسان مؤمن باید همۀ ابعاد محبت و مودت اهل بیت(ع) را داشته باشد و محبت آن بزرگواران در دلش
جای گرفته باشد.
بعلاوه تلاش برای توسعه و ترویج فرهنگ اهل بیت(ع) و ایجاد محبت آنها در قلوب مردم هم از وظایف انسان
مؤمن شمرده شده است.
امام رضا(ع) در تبیین وظایف شیعیان در این باره می فرماید: کونوا زینا ولا تکونوا شینا، حببونا الى الناس ولا
تبغضونا.
جروا الینا کل موده ، وادفعوا عنا کل قبیح ، و ما قیل فینا من خیر فنحن اهله وما قیل
فینا من شر فما نحن کذلک ، والحمدلله رب العالمین؛ براى ما زینت و آرایش باشید و مایه ننگ و
عار ما نشوید.
کارى کنید که مردم ما را دوست بدارند.
کارى نکنید که مردم ما را دشمن بدارند.
هر محبت و دوستى را به سوى ما بکشانید و هر زشتى را از ما دفع نمایید.
هرگونه خیرى که درباره ما گفته شود، ما سزاوار آن هستیم و هر بدى که دشمنان درباره ما بگویند.
آنچنان نیستیم.
(۴) تسنیم