چرم سازی صنعتی دستی است که ایرانیان در آن از همه استادتر هستند!

چرم سازی

چرم سازی | کاربرد چرم پیش از ریسندگی و بافندگی بوده و با اینهمه فن آماده کردن
پوست تاکنون تغییر زیادی نکرده است .
یکی از مورخین دربارهٔ صنایع اروپایی شمالی می نویسد (( که فن چرمسازی از روزگار قدیم تا سدهٔ نوزدهم را
کد بوده است )) .
در مورد ایران هم تا این اواخر که روش نوین دباغی آغاز گردید همانگونه بوده است .
چرمسازان قرون وسطی در ساختن چرمهای ظریف و زیبا مشهور بودند .
این حوقل که در سال ۹۵۰ میلادی از خراسان دیدن کرده از چرمهای ظریف پوست بزی که چرمسازان گورکان در
نزدیک مرو می ساختند و به نام سختیان شناخته می بود بسیار تعریف می کند و می گوید فرآوردهٔ این
چرمسازان به سراسر کشور فرستاده می شد .

چرم سازی از صنایع دستی کشورمان

شاردن صنعت دباغی و چرم سازی ایران را این گونه توصیف می کند :

(( این صنعتی دستی است که ایرانیان در آن از همه استادترند )) و
دربارهٔ چرم ساغری که ایران در زمان او ( ۱۶۶۵ میلادی ) به هندوستان و خاور نزدیک صادر می کرد
به تفصیل سخن می گوید .
امروز برای به عمل آوردن خام ( چرم ) دو راه هست ، آماده کردن پوست گوسفند و بز با
زاج سفید و نمک به نـام چـرم زاغـی ، و دباغی خام گاو ، الاغ و اسب ، عمـل دباغی
به طریق زیر انجـام می شود :

۱) خام را آب زدن .

خام خشک را از دهات و نواحی اطراف به دباغی آورده و بسته
به کلفتی و مقدار چربی پوست ، سه تا شش روز آن را در حوض آب خیس می کنند چرم
بومی که از کشتارگاه می آید به آب زده نمی شود .

۲) آهک زدن و عورامکاری .

پس از اینکه خام خشک خوب خیس خورد و نرم شد ، همراه با خام های تازهٔ خیس نشده ،
توی گودالهای آهک می گذارند ، گودال آهک خمره های لعابی است که توی زمین کار گذاشته اند و آن
را لـولـه کش می نامنـد .
آهک زنـده را روی خـام پاشیده و خمره را پر آب می کنند .
پس از چهار تا شش روز آب آهک نسوج خام را از هم باز کرده و موهای آن را نرم
کرده است .
خام را از خمرهٔ آهک بیرون آورده و هر کدام را روی تیر آویزان می کنند ، و با کارد
ویژه ای آن را عورامکاری می کنند و کارد را با سنگ عورام مرتب نیز می کنند .

۳) متورم کردن .

پس از عورامکاری ، خام را به خمرهٔ دیگری برده و روی آن را آرد جو می پاشند .
وقتی به اندازه کافی خام در خمره گذاشته شد آن را پر از آب می کنند ، و عمل تخمیر
آغاز می گردد و سبب می شود که پوست ورم کرده ، و نسبت به مواد دباغی حساس شود و
گوشتهای اضافی روی آن شل و آهکهایی که قبلاً روی آن پاشیده اند خنثی شود .
این فرایند ، که آرد جو کردن نامیده می شود ، در زمستان ۲۰ روز و در تابستان ۱۵ روز
طول می کشد .
پس از اینکه پوستها پخته شد آنها را از خمـره بیرون آورده و هـر کـدام را روی تیر عمودی به
نام خار چوغ گذاشته و خـام را داس می کنند ، یعنی گوشتهای اضافی آن را می کنند ، این
کار را با چاقوی دو دسته ای به نام داس انجام می دهند .
سپس پوستها را با دیگر در خمرهٔ آردجو می گذارند تا باز پخته شود

۴) نمک پاشیدن .

وقتی پس از سـه تا چهـار
روز پختـن دوم هـم کامل شد ، پـوستـها را تـوی قدح می گذارند روی هرپوستی نمک می پاشند و سه
تا چهار روز آنجا می ماند .

۵)مازوکاری .

وقتی پوست برای مازوکاری واقعی آماده شد ، آن را در گودالهای آجری که با چوب اندود شده و
به نام گودچوب ( سیله ) شناخته می شود می گذارند روی هر پوست که درون گودال می گذارند گرد
مازوی نرم و یا گرد پوست درخت اقاقیا می باشند .
گردکردن و کوبیدن مازو و پـوست اقاقیـا ، با دستاسی ( آرچی ) همانند آسیای دستی که در کوزه گران
به کار می برند انجام می شود ؛ و یا اینکه ممکنست که گرد آن را از بازار بخرند .
در بازار آسیای مخصوصی برای نرم کردن این گونه مواد وجود دارد .
پوست چهار تا پنج روز در گودال مازو می ماند .
هر روز آنها را پشت و رو می کنند و لگد می زنند .

۶) کاشیکاری .

پس از مازوکاری پوستها را در آفتاب خشک می کنند و روی تخته ای که در زیر آن چهارپایه (
کرسی ) قرار گرفته می گذارند .
قسمت گوشتی آن را با سنگ پا پرداخت می کنند .

۷) رنگ ریختن .

برای رنکاری چرم ، رنگهایی مثل گِل ورز ، جوهر گلی و صابون سفید مناسب است و آن را بر
رویهٔ پوست می ریزند .

۸) صیقلزنی .

بار دیگر پوست را روی تختهٔ پرداخت کاری گذاشته و صیقل ( مهره ) پرداخت را با فشار روی آن
می کشند .
در دباغی های بزرگتر کاشیکاری ، رنگ ریختن و صیقلزنی هر سه را چرمساز ( چرمگر ) انجام می دهد
.
سیری در ایران