کوه خواجه در دل زابل سیستان و بوچستان

کوه خواجه (کوه رضا) یا (کوه میلاد)، تنها عارضه طبیعی در دشت سیستان است که در ۳۰ کیلومتری
جنوب غربی شهر زابل قرار دارد. اوشیدا در زبان پارسی میانه به معنی ابدی است.کوه خواجه ذوزنقه‌ای
شکل که نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است، از سنگ‌های بازالت سیاه رنگ تشکیل
شده و با ارتفاع ۶۰۹ متر از سطح دریا، مانند جزیره‌ای در میان دریاچه هامون قرار دارد. نقش معروف (اسوا _ استیکا)
از جمله نقش‌های دیوارهای بنای کوه خواجه زابل است. برای آشنایی بیشتر با کوه خواجه در ادامه
با ما در نیک صالحی همراه باشید.

کوه خواجه مکانی شگرف در دل هامون

در اطراف این کوه تعداد زیادی آثارباستانی از دوران ساسانیان، اشکانیان و بقایای اماکن اسلامی
و معبد بودایی باقی‌مانده‌است که شامل آثار باستانی کوه خواجه (کوه رستم)، مجموعه ی کاخها،
قلعه کهک کهزاد، قلعه چهل دختر، قلعه سرسنگ، آرامگاه خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان،
خانه شیطان، بناهای منفرد آرامگاهی و قبور اسلامی است.

ادعا می‌شود قبر رستم دستان در بالای این کوه واقع شده است زیرا در محوطه بیرونی دژ آثار
قبرهای اشکانی فراوانی وجود دارد.

آثار تاریخی پیش از اسلام محوطهٔ تاریخی کوه خواجه شامل مجموعه ی کاخها، قلعه کهک کهزاد
و قلعه چهل دختر می‌باشد. ارنست هرتسفلد در سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۲۹ میلادی با بررسی این
مجموعه عنوان تخت جمشید خشتی را برای مجموعهٔ کاخها برگزید.

یکی از مهمترین آثار باستانی ایران بر روی یک بلندی در دل هامون جای گرفته است.
زمانی این مکان، که به کوه خواجه موسوم است، همچون جزیره در میان هامون بود ولی
اینک در بستر خشک دریاچه تشنه، جاده است که ما را به آن می رساند…آثار باستانی
متعلق به دوره اشکانیان و ساسانیان در این مکان مقدس حکایت از تمدن کهن سیستان دارد.

صبحگاه نوروزی است که زابل را به قصد دیدن کوه خواجه ترک می کنیم. راهی جاده زاهدان شده
و کمی که از زابل دور می شویم تابلوی راهنمای کوه خواجه ما را به سوی غرب می راند. با پیش
راندن به سوی غرب چهره کوه نمایان می شود و کم کم بستر هامون است که پذیرای ماست.
در ادامه جاده خاکی را بالارفته تا به بالای کوه خواجه می رسیم که اینجا مزار خواجه مهدی است
که در ضلع شمالی دفن شده است. از اینجا چشم اندازی پانارومیک از دشت و بستر هامون دیده می شود.

به پایین باز میگردیم و برای دیدن کهن دژ به بخش شرقی کوه خواجه می رویم. کهن دژ به قلعه
کافرون هم رایج است. از آثار خاص به جا مانده از دوران گذشته می توان به اهمیت این منطقه از سیستان پی برد.
بهترین نقاشی های دوره اشکانی و تنها نقاشی های این دوره از این قلعه بدست آمده است.
شاخص ترین نقاشی ها با موضوعات شاه و شه بانو که تصویر زن را اولین بار می بینیم
(دوره هخامنشی تصویر زن هیچ‌کجا نداریم) گندوفار پادشاه بخش شرقی ایران و تصویر
سه مغ و مرد فولوت زن. نقاشی ها سال ها پیش از این مکان خارج و در موزه متروپولیتن
نیویورک نگهداری میشود. عکس های آرشیوی از نقاشی ها در زیر ملاحظه می شود.

کوه خواجه (کوه اوشیدا) یا (کوه رستم)

در دشت سیستان است و در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر
زابل قرار دارد. اوشیدا در زبان پارسی میانه به معنی ابدی است. این کوه ذوزنقه‌ای شکل که نزد سه
دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است، از سنگ‌های بازالت سیاه رنگ تشکیل شده و با ارتفاع
۶۰۹ متر از سطح دریا، مانند جزیره‌ای در میان دریاچه هامون قرار دارد. محوطه تاریخی کوه خواجه قلعه‌اى
عظیم و دژ شهرى منحصر به فرد از دوره اشکانیان و ساسانیان است. این اثر بزرگ به تخت جمشید خشت
و گل شهرت دارد و تنها نمونه دژ شهرهاى اشکانى باقى مانده در ایران است.

در این مکان تعداد زیادی آثارباستانی از دوران ساسانیان، اشکانیان و بقایای اماکن اسلامی و معبد بودایی
باقی‌مانده‌است که شامل مجموعه ی کاخها، قلعه کهک کهزاد، قلعه چهل دختر، قلعه سرسنگ، آرامگاه
خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان، خانه شیطان، بناهای منفرد آرامگاهی و قبور اسلامی است.
ارنست هرتسفلد در سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۲۹ میلادی با بررسی این مجموعه عنوان تخت جمشید
خشتی را برای مجموعه ی کاخها برگزید.

در بررسی‌ های باستان‌شناختی کوه خواجه سیستان، برای اولین بار هفت محوطه مربوط به دوره
پارینه سنگی جدید کشف شد. با شناسایی این محوطه‌ها، کوه خواجه ششمین مکان در ایران
محسوب می‌شود که دارای آثاری از این دوره است. قدیمی‌ترین آثار شناسایی شده در کوه
خواجه مربوط به قطعات سفالی از دوره هخامنشی بوده است. همچنین در این بررسی، یک غار نیز
شناسایی شده است.

برخی از جاذبه های دیدنی هستند که می توان گفت تا حدی مظلوم واقع شده و با اینکه درخور شهرت
و محبوبیت فراوان می باشند کمتر کسی آنها را می شناسد. از جمله ی این جاذبه ها یک کوه باستانی
زیبا و بلند بالا واقع در استان سیستان و بلوچستان از کشور ایران است که با نام کوه خواجه شناخته می شود.
کوه خواجه یک اثر باستانی فوق العاده است. این کوه سر به فلک کشیده که به شکل ذوزنقه‌ است حدودا
در فاصله ی ۲۰‬ کیلومتری از جنوب غربی شهر زابل، در وسط دریاچه ی هامون قرار دارد لذا با عنوان کوه
خواجه زابل هم شناخته می شود. البته امروزه بر خلاف گذشته که دریاچه ی هامون پر از آب بوده و کوه خواجه
مانند یک جزیره از وسط آن سربرآورده اطراف این کوه را زمینی کاملا خشک فرا گرفته و هیچ خبری از آب دریاچه نیست.

کوه خواجه زابل به عنوان یک عارضه ی طبیعی در میان دشت وسیع سیستان کاملا تنهاست به این معنا که
هیچ عارضه ی دیگری در این دشت به چشم نمی خورد. این کوه دارای ارتفاعی در حدود ۶۰۹ متر از سطح دریا
و حدود ۱۰۰ متر از سطح زمین است. در واقع ارتفاع آن در بلندترین نقطه ی خود به ۱۳۲ متر می رسد. این کوه یکی
از آثار به جا مانده از دوره ی اشکانیان را در خود محفوظ نگه داشته است، اثری که با نام تخت جمشید خشتی
خوانده می شود. البته قسمت ‌های زیادی از این بنای خشتی به دلایل مختلفی مانند عوامل طبیعی و انسانی
از بین رفته است، اما معماری زیبای آن همواره قابل رویت است. کوه خواجه در بخش شیب آب، در دهستان
لطف الله، در نزدیکی روستای خواجه واقع شده است.

وجه تسمیه کوه خواجه

کوه خواجه محل دفن شخص بزرگی با لقب خواجه است. این شخص فردی به نام مهدی بوده که از دوستداران
خاندان علوی به شمار می رفته و با عنوان خواجه مهدی از او یاد می شده است. ایشان بعد از مرگ بر فراز کوهی
به خاک سپرده می شود. این کوه از آن پس با نام کوه خواجه شناخته شده و همچنان با این عنوان معروف می گردد.
البته کوه خواجه نام های دیگری هم دارد. از جمله ی این نام ها می توان به کوه خواجه غلطان، کوه نور، کوه موعود،
کوه باطنی، کوه رضا، کوه میلاد، کوه رستم، کوه خدا، تخت سلیمان، قعلوس ،اوشیدا، اوشیدرنه و کوه بابا اشاره کرد
اما نامی که اکثریت بر آن توافق دارند همان کوه خواجه است.

باورهای ادیان مختلف در مورد کوه خواجه

کوه خواجه و دریاچه ی هامون هر دو از نظر زرتشتیان، مسیحیان و مسلمانان مقدس و قابل احترامند.
طبق اعتقاداتی که طرفداران آیین مزدیسنا (زرتشت) و اسطوره ‌های پهلوی دارند، در پایان هزاره ی دوازدهم،
براى بار سوم از خاندان بهروز پارسا، دوشیزه‌‏ اى وارد آب دریاچه ی هامون می شود و «سوشیانت‏» موسوم
به «استوت ارته» را به دنیا می آورد و چون کوه خواجه در دریاچه ی هامون و در آن نزدیکی ها قرار دارد آن نیز
مقدس است؛ سوشیانت از نظر زرتشتیان منجی عالم بشریت و شخصی مقدس می باشد که با نام های
مختلف در اکثر نوشته های زرتشتی و اوستایی از جمله گات ‌ها، یسنا، سروده‌ های زرتشت و یشت‌ ها از
او یاد شده است و اشو زرتشت در کتاب مقدس اوستا به صراحت نام او را آورده است

منبع: ویکیپدیا، افراکامپ، تریپ یار، ایران هتل آنلاین