ربع رشیدی تبریز، یک مکان فرهنگی و علمی در تبریز به شمار می رود. این بنا در دامنهٔ کوه سرخاب واقع شده است. به عبارتی این بنا ربع رشیدی در محله خوش آب و هوای باغمیشه قرار گرفته است. برای آشنایی بیشتر با ما همراه باشید.
ربع رشیدی تبریز از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی تبریز محسوب می شوند. این بنا متعلق به خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی است. هنگام بازدید از ربع رشیدی نیاز به پرداخت هیچ هزینه ای نیست و در حال حاضر به جز یک بنای سنگی اثری از دیگر بناها باقی نمانده است. با ما همراه باشید.
ربع رشیدی تبریز
یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر تبریز واقع در خیابان عباسی به سبک معماری ایرانی است. این محوطه تاریخی در واقع به‌نوعی دانشگاهی بود که توسط رشیدالدین فضل‌الله همدانی در حدود ۷۵۰ سال پیش در تبریز ایجاد شد. امروزه از این بنا آثار ناچیزی در تبریز باقی مانده‌است.
رشیدالدین وزیر غازان خان از حکمرانان وقت آن دیار بود. ، دانشگاه مزبوردر آن زمان شامل چهار دانشکده بود که در چهار سوی آن قرار داشتند و اربع یا چهار عربی را به خود اختصاص دادند و این مکان به نام ربع رشیدی شهرت یافت. این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۹۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. پارک ربع رشیدی نیز بعدها و در دوران جمهوری اسلامی ایران توسط موسی یزدان پناه ایجاد شد
ربع رشیدیمشخصات ربع رشیدی تبریز
این مجموعه که در دامنهٔ کوه سرخاب در محلی باصفا و بلند جای گرفته‌است، در اواخر قرن هفتم واوایل قرن هشتم هجری بنا شد. بنا به نوشتهٔ تاریخ‌نگاران و جهانگردان بزرگ، دارای پهناوری بسیار و ساختمان‌های گوناگون همچون مسجد و مدرسه و بیمارستان (دارالشفا) و کتابخانه و گنبدی برای آرامگاه خواجه رشیدالدین بوده‌است. این مجموعه مانند بیشتر شهرهای کهن، حصار و بارویی بزرگ داشته‌است.
از مضمون نامه‌ای که خود خواجه رشیدالدین فضل‌الله به دو پسرش دربارهٔ ساختمان این بنا نوشته، چنین برمی‌آید که ربع رشیدی درآن زمان جایگاه دانشگاهی بوده که از هر دانشی در آنجا شعبه‌ای راه‌اندازی شده بود و شش هزار دانشجو در آن تحصیل می‌کردند و خواجه موقوفاتی برای تکمیل کتابخانه و مدرسه و نشر کتب و تأمین هزینهٔ جاری مجتمع و زندگی محصلان علوم مختلف اختصاص داده بود. او دانشمندان بزرگی را از هر گوشه گرد آورده و به کار تألیف و تدریس گماشته بود از جمله، پنجاه پزشک و چندین جراح از هند و مصر و چین و شام، در آنجا مشغول به کار بوده‌اند؛و مقرری آبرومندی نیز برای آن‌ها تعیین کرده بود
، ربع رشیدی ناحیه ای در تبریز هست که در قرن هفتم توسط خواجه رشید الدین فضل الله به صورت یک شهرک دانشگاهی ایجاد شدو در ان کتابخانه ای با ۶۰ هزار عنوان کتاب که هزار قران که با اب طلا تحریر شده بودند و دانشجویان در انجا خوابگاه و انواع اوازم ضروری را داشتند خاطر نشان میسازم که خواجه یهودی مسلمان شده بود و کتابی مفصل در خصوص تاریخ جهان به نام جامع التوا ریخ رشیدی نامیده میشود و شهرت جهانی دارد و کاترمر فرانسوی انرا ترجمه و فسمت تاریخ مغول را در۱۸۳۶در قطع رحلی چاپ کرد کارل یان انگلیسی نیز قسمت دیگری که مربوط به غازان خان بود چاپکرد والخ ولی کسی به طور کامل انرا تنقیح نکرده بود که اقای محمد روشن با بیش از یک دهه زحمت انرا تصحیح و در ۱۷ جاد به چاپ رساندخواجه به اتهام مسموم کردن غرمانروای مغول کشته شد و تمامی شهرک نیز تحریب شد و خواجه وقف نامه ای تنظیم کرده بودکه در حفاری بدست امد و در کتابخانه ملی تبریز محفوظ و پس از شاهنامه بایسنغری دومین اثر مهم هست که هر دو در۱۳۸۷ش در حافظه جهانی یونسکو ثبت شدند ود ر دهه ۵۰ توسط ایرج افشار و مینوی در قطع بزرگ چاپ عکسی و با تصحبح ان به صورت معمولی وفارسی نیز طبع شدند که فطع ان بزرگ هست.
یکی از بناهای تاریخیاین کتاب گرا نبها از یک خانواده اصیل ترریزی با درایت یکی از نمایندگان مجلس ابتیاع و به کتابخانه تبریز تحویل داده شد و از خطر خروج از کشور و فروش در حراجی های کریستی و ساتبی نجات یافت و یکی از اثار بی قیمت ابران هست و پژوهش گران خارجی جهت استفاده به تبریز میایند یک سال بعد از قتل خواجه رشید فرمانروای مغول که اسلام اورده بودقبر وی را نبش و در گورستان بهودیان در دامنه کوه سهند دفن شد.
معرفی ربع رشیدی
ربع رشیدی یکی از مدارس قدیم ایران در تبریز بود که در نیمه اول قرن هشتم هجری دایر بوده است. ربع رشیدی یا رشیدیه یک مجموعۀ معماری و بنا بر آنچه در نزهت القلوب (۷۴۰ ه.ق.) آمده است «شهرچه ای » فرهنگی و دانشگاهی در شمال شرقی تبریز و در کوه پایۀ سرخاب بوده است که در عهد ایلخان سلطان محمد خدابنده اولجایتو با همت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی طراحی و ساخته شد. بر اساس وقف نامۀ ربع رشیدی، مجموعۀ معماری شهرچۀ ربع رشیدی دارای بناهای همگانی و عام المنفعۀ بسیاری بوده است.
امروزه به جز یک بنای سنگی اثری از دیگر بناها باقی نمانده است. در این مجموعه بناهائی همچون مدرسه، دانشگاه، حمام و مسجد وجود داشته است. هدف از تاسیس این مکان مستقر شدن جمعی از علما و دانشمندان آن زمان گرد هم بوده است. ربع در کلمه به معنای سرا و خانه می باشد بنابراین ربع رشیدی به معنای سرای رشیدی است.
تاریخچه ربع رشیدی
آنچه امروزه از بازمانده های رَبعِ رشیدی در کوهپایۀ کوهستان سرخاب، در کوی ولیانکوه، در شمال خاوری تبریز دیده می شود، ویرانه های ارگی دارای سور و بارو است؛ حال آنکه بنا به نوشتۀ «حمدا… مستوفی قزوینی » در نزهت القلوب (۷۴۰ ق.) ربع رشیدی «شهرچه ای » برای حکماء و أطباء بوده است که در عهد سلطنت اولجایتو طراحی و ساخته شده بود.
همچنین، بنا به نوشتۀ وقفنامۀ رَبع رشیدی به قلم «خواجه رشیدالدین فض الله همدانی» (۱۳۵۶) و یا نوشته های حمدا…مستوفی ( ۷۴۰ ق.) و «ابوالقاسم کاشانی» (تاریخ اولجایتو،۷۱۸ ق.) در مجموعۀ معماری «شهرچۀ ربع رشیدی» سخنی از قلعه نیست. از پایان عهد ایلخانی تا عهد صفوی گزارشی دربارۀ قلعۀ رشیدی در دست نیست؛ تا اینکه در تابستان ۱۵۸۵ م. «اوزدمیرزاده عثمان پاشا»، فرماندۀ لشکر سلطان مراد خان سوم عثمانی، تبریز را اشغال می کند و دژی در نصیریۀ تبریز می سازد؛ پس از مرگ نابهنگام وی (۱۵۸۵ م.) «شغال زاده یوسف سنان پاشا » فرماندار عثمانی در تبریز و آذربایجان می شود.
تا آنکه در سال ۱۶۰۳ م. بنا به نوشتۀ کتاب عالم آرای عباسی (۱۰۳۷ ق.) لشکر شاه عباس صفوی از فرصت شورش خوی و سلماس بهره جست و شتابان از شمال شرقی تبریز به «قلعۀ رشیدیه» رسید و در آنجا سنگر گرفت؛ بنابراین، از نوشته های تاریخی چنین تفسیر می شود که ارگ شهرچۀ ربع رشیدی در سال های حکومت سنان پاشا (۱۵۸۵-۱۶۰۳ م.) به قلعه تبدیل شده است؛ چونکه تاریخ نویسان پیش از ۱۵۸۵ م. دربارۀ کاربست نظامی شهرچۀ ربع رشیدی چیزی نگفته اند؛ و «ژان تاورنیه»، جهانگرد فرانسوی، نیز نوشته است قلعۀ پایین کوه سرخاب را «عثمانلوها» ساخته اند که اینک ویرانه ای متروک است.
ویژگی های سازه برج ربع رشیدی
برج بزرگ جنوبی ارگ رشیدی تبریز سازه ای سنگین و استوانه ای بلند و استوار به بلندی ۱۲ متر و قطر ۲۷ متر است که با یک بازوی پل شکل به درازای ۱۷ متر از راستای شرق به غرب باروی جنوبی دژ بیرون آمده و پیش نشسته است. این استوانه همچنین شکل هندسی مخروطی ناقص نامحسوس دارد؛ یعنی به تدریج که بر بلندی برج افزوده می شود، اندک اندک با شیبی بسیار ملایم، بازۀ استوانه نیز رفته رفته کوچک تر و جمع تر می شود.
آشکار است که همین کاهش تدریجی و نامحسوس بازۀ استوانه با شیبی بسیار ملایم، بر پایداری و ایستایی برج می افزاید؛ کما اینکه زمین لرزه های ویرانگر و سهمگین سدۀ ۱۸ م. تبریز هیچ ویرانی در برج پدید نیاورده است.
سازه از سنگ های گردالۀ بزرگ با ملات آهکی و کلاف کشی چوبی و سنگ مزارهای قدیمی ساخته شده است. هرچند معماران و مهندسان برج می توانستند به آجر دسترسی آسان داشته باشند، اما ترجیح داده اند که از سنگ استفاده کنند.
کاربست سنگ مزارهای چهارگوش سده های ۱۵ – ۱۴ م. در تنۀ استوانۀ برج، افزون بر عنصر کششی تیرهای چوبی گُرده ای، سبب ایستایی ساختار برج شده است؛ و هرچند یکپارچگی سازۀ برج برآمده از ترکیب عنصر فشاری سنگ مزارهای مستطیلی قدیمی با کلاف کشی های چوبی گُرده ای است، اما چگونگی انباشتگی دو عنصر معماری سنگ مزار و تیرهای چوبی در دو بخش استوانۀ برج و پل – بازو یکسان و همسان نیست.
جاهای دیدنی تبریزرویۀ بیرونی پیرامونی هم با سه رج از سنگ مزارهای قدیمی و البته به شکل پلکانی نماکاری شده است. سپس، در گام دوم، از کلاف کشی سنگی بهره گرفته اند.
وی کی پدیا، آبادیس، آقای بلیط،
