ارگ تبریز: یکی از شاهکارهای هنر معماری تاریخی ایرانی

ارگ تبریز قدمتی ۷۰۰ ساله دارد. و با نام ارگ علیشاه نیز شناخته می‌شود، ، یک اثر تاریخی ارزشمند به‌اسم «مدرسه نجات» در محوطه این ارگ واقع شده است. بهترین زمان بازدید از دروازه ارگ علیشاه تبریز بهار و تابستان است. این ارگ یکی از بزرگ‌ترین سازه‌های شهر تبریز است. با ما همراه باشید.

ارگ تبریز

ارگ علیشاه (بقایای مسجد علیشاه) (منتسب به تاج‌الدین علیشاه جیلانی: وزیر سلطان محمد خدابنده و سلطان ابوسعید ایلخانی) به بازمانده‌های ایوان جنوبی مسجد علیشاه در شهر تبریز گفته می‌شود. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بنای نخستین ارگ به دورهٔ ایلخانان در اوایل سدهٔ هشتم هجری قمری بازمی‌گردد که بنای بزرگ ناتمامی با هدف اولیهٔ ساخت مسجد ساخته شد. در سال‌های بعد با استفاده از دیواره‌های به جا مانده از بنای نخستین مسجد، قلعه‌ای نظامی به جای آن ساخته شد که سال‌ها به عنوان باروی نظامی و بخش جنوبی دیوار شهر مورد استفاده قرار گرفته‌است. استفاده از این بنا به عنوان قلعهٔ نظامی به ویژه در دوران قاجار تا پایان حکومت خودمختار آذربایجان مشهود بوده‌است.

ارگ علیشاه

در زمان حکمرانی سلسلهٔ قاجار با افزودن پیوست‌های گوناگون از جمله کارخانه ریخته‌گری توپ، عمارت کلاه فرنگی و ساختمان سربازخانه بنای نظامی تکمیل شد. بخش‌های اضافه شده به دیوارهای نخستین، در دوران پهلوی تخریب شد و بخش‌هایی نیز در دوران پس از انقلاب تخریب گردید.

راز ارگ علیشاه

گفته شده ، این بنا که ۳۰ متر عرض و ۲۶ متر ارتفاع دارد با مخلوط کردن زرده تخم مرغ، آهک و خاک ساخته شده و استحکام بی نظیرش به خاطر این مصالح است. هنوز ساخت این بنای مرتفع در زمانی که حداکثر ارتفاع ساختمان ها ۵ متر بود در هاله ای از ابهام باقی مانده و جالب این که این بنا با آجرهای کوچکی در ۲۱ سال ساخته شده است.
تاریخچه
بنای اولیهبنای نخستین ارگ در میان سال‌های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد علیشاه تبریز در هنگام وزارت علیشاه انجام شد. با فروریختن سقف بنا به هنگام ساخت و با مرگ علیشاه ادامه ساخت بنا در آن زمان متوقف شد. با آغاز جنگ‌های ایران و روسیه در سال‌های ۱۸۰۴–۱۸۲۴ و جنگ ایران و انگلیس در ۱۸۵۷ این بنا و محوطه پیرامون آن به سرعت به ارگی نظامی تغییر کاربری داده‌شد. به فرمان عباس میرزا ولیعهد قاجار سربازخانه، ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران، و کارخانه ریخته‌گری و توپ ریزی در محوطه ارگ علیشاه ساخته شد.

ارگ علیشاه تبریز

همچنین در دوره قاجار عمارت کلاه فرنگی نیز در همین محوطه ساخته شد. محوطه ارگ تبریز در دوران مختلف قاجار به عنوان بخشی از برج و باروی شهر و همچنین محل انبار مهمات نظامی استفاده شده‌است. این سازه ۲۸ متر ارتفاع دارد.

درباره ارگ علیشاه

ارگ علیشاه تبریز یکی از بلند ترین و قدیمی ‌ترین دیوار های تاریخی ایران است که دیرینه اش به ۷۰۰ سال قبل باز می گردد و از جمله مهم ‌ترین جاذبه های دیدنی شهر زیبای تبریز است. با توجه به نوشته ها و یادداشت های تاریخ نگاران و جهانگردان تاریخی، ارگ علیشاه تنها بنا مرتفع شهر تبریز است که حتی از دور دست قابل دیدن بوده است. ارگ علیشاه تبریز که مجموعه بی‌نظیر، از نظر معماری محسوب می شود. ابتدا به صورت مسجد عظیمی ساخته شده بود که در اثر گذر زمان، زمین‌لرزه‌ های بسیاری که در تبریز رخ داده است؛ همچنین جنگ ‌ها تا حدود زیادی تخریب شده است. در حال حاضر، تنها بخشی از این بنا بصورت یک دیوار مرتفع باقیمانده است که به نام ارگ علیشاه خوانده می‌شود.

تاریخچه ارگ علیشاه تبریز

ارگ علیشاه تبریز به دستور و تلاش همت تاج الدین علیشاه گیلانی وزیر ایلخانان مغول در سال های ۷۱۶ تا ۷۲۴ با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد آغاز شد. بد نیست بدانید که قسمت جنوبی این مسجد دارای طاق بزرگی بوده است که علیشاه از معماران آن زمان اندازه طاق کسری را پرسیده و دستور داد که ۴ گز (هر گز معادل۱۰۴ سانتیمتر) از آن بزرگ‌تر ساخته شود. جالب است بدانید که ارگ علیشاه تبریز یادگاری با ارزش از آسیب‌ های طبیعی و حوادث تاریخی دوران گذشته است و با وجود این آسیب‌ ها همواره سنگری مستحکم و مسلط برای شهر تبریز بوده است.
بهتر است بدانید که ارگ علیشاه تبریز با توجه به ویژگی‌ های هر دوره، کاربری ‌ها و استفاده متفاوتی نیز داشته است. برای مثال، در دوران سلطنت قاجاریه، این مسجد و محوطه آن به عنوان انبار غلات و انبار مهمات نظامی مورد استفاده قرار گرفت و حصاری دور آن کشیده شد و به همین دلیل نام آن به ارگ تغییر یافت.

معماری ارگ علیشاه

ارگ علیشاه تبریز یکی از شاهکار های هنر معماری ایران محسوب می شود که عظمت و شکوه آن در هنر معماری ایران و به عنوان نمونه‌ ای از بنای اسلامی، کم‌نظیر است. سبک معماری ارگ علیشاه شیوه آذری، سبکی در معماری ایرانی پس از اسلام است که به آذربایجان منسوب است که معمار آن استاد فلکی تبریزی هستند. شیوه آذری، سبک مغول یا ایرانی – مغول نیز نامیده می ‌شود. جالب است بدانید که در ساخت این بنا، ساروج و مصالح ساختمانی بادوام استفاده شده است که در دوره‌ حکومت ایلخانان رواج یافت. ارگ علیشاه تبریز مانند سایر آثار تاریخی از زلزله ویرانگر قرن دهم شهر تبریز در امان نمانده و بخش بزرگ مجموعه ارگ در اثر زلزله این پدیده طبیعی فروریخته است و شکستگی بزرگی در بدنه ارگ از این زلزله پدیدار شد.

در ارگ علیشاه چه چیزی را مشاهده خواهید کرد؟

ارگ علیشاه در زمان تاج‌الدین علیشاه، مسجد جامع شهر محسوب می شد و با کاشی و ازاره سنگی و ستون ‌های مرمری و کتیبه‌ ها و گچبری ‌های زیبایی تزیین شده بود. با رفتن به محوطه ارگ علیشاه تبریز سه دیوار بلند که به شکل ایوان را مشاهده خواهید کرد. قسمت مسقف مسجد که در حقیقت تشکیل‌ دهنده‌ ایوان طاق‌ پوش و طاق استوانه‌ای عظیمی است. این بخش، شبستان و عنصر اصلی مسجد عل‌شاه به‌شمار می رفت. عرض هر یک از این دیوار ها ۱۰ متر و داخل آنها مرکب از دو دیوار عریض است که توسط طاق‌ هایی به هم اتصال یافته‌اند. لازم به ذکر است که در حفاری ‌های انجام گرفته مشخص شده که ۷ متر از دیوار ها زیر خاک قرار دارد. عرض بنای به جا مانده ارگ علیشاه ۳۰ متر و ارتفاع آن ۲۶ متر است.

ارگ علیشاه تبریز، بنایی با قدمت ۷۰۰ سال

اماکن و جاذبه های نزدیک به ارگ علیشاه

خانه بهنام تبریز: ۱٫۳ کیلومتر
عمارت میدان ساعت تبریز: ۱٫۶ کیلومتر
موزه عصر آهن تبریز: ۳٫۱ کیلومتر
بازار بزرگ و قدیمی تبریز: ۳٫۳ کیلومتر
خانه مشروطه تبریز: ۴٫۱ کیلومتر

آدرس ارگ علیشاه تبریز

آذربایجان شرقی، تبریز، ضلع جنوبی تقاطع امام خمینی و خیابان فردوسی، در نزدیکی محدوده میدان ساعت

ویکی پدیا، سفرمارکت، علی بابا، اقامت۲۴