جام جم آنلاین: آخرین بار که در جمع دوستانش حاضر شد، ۲۲ ساله بود. می‌گفت همه چیز از دبیرستان لعنتی شروع شد، وقتی اولین پک را به سیگار زد، وقتی در اولین پارتی همکلاسی‌ها شرکت کرد. به خاطر پیشنهاد چند تا قرص سفید عصبانی شد و گفت: من اهل این حرف‌ها نیستم. وقتی به او […]
جام جم آنلاین: آخرین بار که در جمع دوستانش حاضر شد، ۲۲ ساله بود. می‌گفت همه چیز از دبیرستان لعنتی شروع شد، وقتی اولین پک را به سیگار زد، وقتی در اولین پارتی همکلاسی‌ها شرکت کرد. به خاطر پیشنهاد چند تا قرص سفید عصبانی شد و گفت: من اهل این حرف‌ها نیستم.
وقتی به او گفتند: بچه ننه…، وقتی به خاطر داشتن دوست دختر با پدرش جر و بحث کرد، وقتی از خانه زد بیرون تا آرام شود، وقتی ساعت ۴۵/۲۳ تو پارک … با یکی از هم‌سن و سال‌ها درد دل کرد. وقتی دومین پک را به سیگار زد و این بار تا آخرش کشید، وقتی چون هنوز آرام نشده بود دوست مهربانش دلش سوخت و چیزی توی مشتش گذاشت، وقتی آنقدر معرفت به خرج داد که پولشو نگرفت، وقتی حس کرد زندگی چقدر آرام و لذتبخش است، وقتی خواست دنیا همیشه همین‌طور بماند، وقتی … وقتی… و حالا وقت‌ها و زمان‌ها گذشته است.
باید برای این آرامش ظاهری پول بدهد. هر گرم ۱۲ هزار تومان. اگر ندهد، به خودش می‌پیچد، با همه درگیر می‌شود. زخم گردنش در مقایسه با ۶ ماه پیش عمیق شده، وقتی در خیابان راه می‌رود به در و دیوار می‌خورد، همه از او فاصله می‌گیرند، حتی دوست دخترش که مدت‌هاست از او دور شده است. می‌گویند معتاد است. او معتاد است، اما با یک تفاوت؛ او راه بازگشتی ندارد اینجا برای او آخر خط است.
کمتر کسی است که به سن تشخیص رسیده باشد و نام کراک، گراس، ماری جوانا، شیشه و کریستال را نشنیده باشد. حتی بعضی بچه مدرسه‌ای‌ها اطلاعاتشان بیشتر از بزرگترهاست. وقتی به آنها هشدار می‌دهی که مواظب این مواد باش و هرگز قبولشان نکن، با خونسردی از بارها دیدن این مواد در دست هم‌سن و سالانشان می‌گویند.
مواد مخدر صنعتی واقعیتی تلخ و وارداتی به جامعه امروز است. پیشگیری نیاز دارد؛ چون راه ترک این مواد مانند مواد مخدر سنتی همچون تریاک، هروئین و حشیش هنوز شناسایی نشده و آسیب‌های مواد مخدر صنعتی آنقدر جدی است که می‌گویند راه برگشتی ندارد، بنابراین باید به آن نگاه پیشگیرانه داشت.
پاد، طرحی معلق
کارشناسان می‌گویند اگرچه سن اعتیاد در کشور اندکی رشد داشته؛ اما زمینه ابتلا به آن از سنین نوجوانی آغاز می‌شود، آمارهای غیررسمی گواه وجود بستر اعتیاد در مدارس بخصوص دبیرستان‌هاست. بنابراین طرح‌های پیشگیرانه در مدارس می‌تواند راهی برای کاهش اعتیاد در سنین بالاتر باشد.
وقتی در ابتدای دهه۸۰ اولین بار از وجود بیش از ۳۰ هزار دانشآموز معتاد در مدارس سخن گفته شد و وقتی مسوولان به این نتیجه رسیدند این که بیشتر دانش‌آموزان در مقطع دبیرستان مواد مخدر جدید از نوع شیشه و کراک را می‌شناسند وحتی میزان اطلاعات آنان حتی از مدیران مدارس بیشتر است، طرح پاد در سال ۸۵ رونمایی شد تا به عنوان پیشگیری از سوءمصرف مواد مخدر در مدارس، نگاهی رو به جلو داشته باشد و از آسیب‌های جدی‌تر در این زمینه جلوگیری کند.
طرح جامع پاد قرار بود با هدف پیشگیری از مصرف، ایجاد نگرش منفی درباره مواد مخدر در دانش‌آموزان، کاهش شیوع سوءمصرف و ارتقای سطح مهارت‌های زندگی در سال‌های ۸۵ تا ۸۸ تدوین و اجرا شود. با گذشت ۲ سال از تدوین و آغاز طرح هنوز اثرات آن اعلام نشده است.
مدیر کل وقت دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در آموزش و پرورش ۲ سال پیش اعتبار برآورد شده مورد نیاز برای اجرای طرح جامع پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در بین دانش‌آموزان را ۱۴۲ میلیارد و ۳۱۸ میلیون تومان تنها در سال اول اعلام کرد که گویا به دلیل هزینه بالا‌هیچ گاه رنگ اجرا به خود ندید.
نگاهی به پیشینه طرح پاد نشان می‌دهد که اولین قدم برای تدوین آن در سال ۸۲ برداشته شد طرحی که مسوولان مرکز تحقیقات دخانیات به آموزش و پرورش ارائه کردند تا به کمک آن پیشگیری از استعمال سیگار در بین دانش‌آموزان چهره‌ای واقعی به خود بگیرد.
اما محسن فریدی، مدیر کل سابق پیشگیری از آسیب‌ها در آموزش و پرورش که پیگیر اجرای طرح پاد بوده درباره صحت وجود دانش‌آموزان معتاد در مدارس می‌گوید: البته آمار اعتیاد در دنیا خطرناک‌تر از ایران است، اما اعتیاد در مدارس مساله‌ای است که بیشتر مدیران مدارس آن را کتمان می‌کنند متاسفانه ما با ضعف فرهنگی روبه‌رو هستیم که اجازه انتشار آمارهای واقعی را نمی‌دهد و این امر هم نتیجه نبود طرح‌های پژوهشی و پیمایشی جامع و در سطح ملی است بنابراین اگر می‌بینید هنوز در این زمینه نمی‌توان آمار دقیقی ارائه کرد، برای این است که پژوهش در آموزش و پرورش جایگاه مناسبی ندارد بنابراین تنها به استناد پژوهش‌های موردی می‌توان اظهار نظر کرد مثلا مصرف مواد دخانی و قلیان در بین دانش‌آموزان شیوع دارد و براساس پژوهش وزارت بهداشت، نزدیک به ۱۳ تا ۵/۱۳ درصد دانش‌آموزان حداقل یک‌بار مصرف سیگار و قلیان را تجربه کرده‌اند.
وی درباره مصرف احتمالی مواد در بین دانش‌آموزان مقاطع تحصیلی پایین‌تر گفت: بعید می‌دانم، چون هزینه این مواد بالاست، نمی‌توانم بپذیرم در سنین پایین مواد مصرف شود.
فریدی همچنین از توقف فعالیت ستاد پاد پس از خروج از مسوولیتش خبر داده و می‌گوید: این توقف به نفع آموزش و پرورش نبود، چون هدف ما در طرح پاد پیشگیری از نوع اولیه یا همان فرهنگسازی است. من با توجه به ۳ ضلع خانواده، معلم و دانشآموز معتقد به واکسیناسیون فرهنگی یعنی کار روی اذهان هستم.
مدارس و خانواده‌ها باید مهارت نه گفتن را در جوانان تقویت کنند به همین دلیل، ۳ جزوه در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان تهیه شد که متاسفانه پس از خروج من از مسوولیت از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر به چاپ نرسید.
فریدی سرانه پیشگیری از اعتیاد را در آموزش و پرورش کشور کمتر از ۱۰۰ تومان یعنی کمتر از قیمت یک پفک نمکی می‌داند.
معاون پیشگیری سازمان بهزیستی با اشاره به این که ۲۰ درصد معتادان کشور در سال ۸۴ مصرف کننده هروئین، کراک و مواد مخدر صنعتی بودند، می‌گوید: نتایج ارزیابی در سال ۸۶ نشان داد که ۴۰ درصد معتادان از هروئین، کراک و مواد روانگردان که خطرناک‌ترین مواد اعتیاد‌آور هستند، مصرف می‌کنند.
محمد نفریه هم با تاکید بر نوسان بودجه پیشگیری از اعتیاد، اجرای برنامه‌ها را پرفراز و نشیب می‌خواند و اضافه می‌کند: مهم‌ترین برنامه‌ای که اکنون در زمینه پیشگیری برای مدارس اجرا می‌شود، آموزش مهارت زندگی میان کودکان و نوجوانان در مقاطع مختلف است.
به هر حال، الگوی مصرف مواد مخدر در جامعه و بخصوص جوانان در حال تغییر است و به نظر نمی‌رسد اکتفا به یک کتاب یا واحد درسی مانند مهارت‌های زندگی که اتفاقا از سوی دانش‌آموزان و مدارس جدی گرفته نمی‌شود برای کاهش سرعت اعتیاد به مواد مخدر صنعتی کافی باشد، چنانچه به گفته مدیر حال دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بدون اعتبار نمی‌توان پیشگیری کرد، وی در پاسخ به انتقاد نمایندگان مجلس هفتم در سال گذشته گفته بود: بعضی از دستگاه‌ها و سازمانهای دولتی بودجه لازم برای انجام کارها داشتند، ولی هیچ اقدامی انجام ندادند و خود را هم مقصر نمی‌دانند. آن وقت همه تقصیرها را به گردن آموزش و پرورش می‌اندازند. به گفته وی تاکنون در کل ۵۰ درصد دانش‌آموزان مدارس آموزش پیشگیری از اعتیاد و ایدز دیده‌اند.
آسان، سریع، ارزان
اما با توجه به تبلیغات جذاب و آشکار بیش از ۱۵ هزار پایگاه اینترنتی در تبلیغ مواد مخدر صنعتی و قرص‌های روانگردان که به آسانی در دسترس جوانان و نوجوانان قرار دارد، آموزش و پرورش به‌تنهایی نمی‌تواند از پس هجمه این تبلیغات برآید.
اما هومن نارنجی‌ها، مدیر کل پیشگیری و امور فرهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر که این روزها نامش در پی هر مطلبی درباره مواد مخدر صنعتی به عنوان هشدار‌دهنده ذکر می‌شود می‌گوید: مواد مخدر صنعتی امروز موادی هستند با حجم کم، مسمومیت بالا و درمان‌پذیری بسیار دشوار و این مواد در عین حال که در لابراتوارها ساخته می‌شوند، محصول‌دهی بالایی دارند.
پس طبیعی است که قاچاقچیان به سمت آن گرایش پیدا کنند. کسی که می‌خواهد یک کیلو تریاک جابه‌جا کند تا آن را فرضا یک میلیون تومان بفروشد، با مشکلات و خطرات زیادی روبه‌روست؛ اما یک کیلو شیشه یا کراک، سود ۸۰ تا ۹۰ میلیون تومانی دارد.
وی درباره تغییر الگوی مصرف جوانان نیز می‌گوید: اعتیاد دردنیا به سمتی رفته که افراد طالب تحرک، تخلیه و هیجان‌طلبی بیشتری هستند. در گذشته موادمخدر سنتی مثل تریاک و شیره و هروئین باعث خمودگی، انزوا و گوشه‌گیری فرد می‌شد، ولی مواد جدید که بیشتر در محافل و میهمانی‌ها مصرف می‌شود، استفاده‌اش راحت‌‌تر است و باعث هیجان فرد می‌شود، شاید به همین دلیل تاثیرپذیری جوانان از آن بیشتر باشد.
نارنجی‌ها با استناد به پژوهش‌های انجام شده میانگین سنی مصرف این مواد را که البته جدا از سن مصرف کل مواد مخدر نیست ۳۲ تا ۳۳ سال اعلام می‌کند که نسبت به سال ۷۷ با کمی افزایش روبه‌رو بوده است.
وی درباره طرح پاد از قوانینی یاد می‌کند که در حال حاضر در نظام قانونگذاری کشور درحال تصویب است و به موجب آن هر دستگاهی مرتبط یا غیر مرتبط با حوزه موادمخدر موظف است یک درصد یا در هر حال درصدی از بودجه خود را برای پیشگیری از مصرف موادمخدر اختصاص دهد.
مدیرکل پیشگیری ستاد مبارزه با موادمخدر با انتقاد از عملکرد فعلی آموزش و پرورش و درخواست آن برای بودجه بیشتر می‌گوید: اگر وزارت بهداشت درصدی بودجه از ستاد نگیرد، آیا می‌تواند بخشی از وظایف ذاتی خود را انجام ندهد؟ به نظر من، اعتباراتی که از طرف ستاد به وزارتخانه‌ها اختصاص یافته، آنها را شرطی کرده است.
امروز آنها فکر می‌کنندکه اگر قرار باشد برای پیشگیری یا درمان اعتیاد کاری انجام دهند، باید منتظر ستاد باشند تا به آنها بودجه بدهد. درست است که ستاد کمک می‌کند، ولی آنها باید بدانند که بودجه ستاد، کمکی است و هر دستگاه باید از بودجه اصلی و اجرایی خود هزینه کند.
وی درباره این که حتی برای آموزش مهارتی هم ستاد در آموزش و پرورش هزینه می‌کند، اضافه کرد. امسال ۲ میلیارد تومان از اعتباراتمان را به آموزش و پرورش داده‌ایم، ضمن این که بخشی دیگر از اعتبارات سازمانهای مرتبط مانند ناجا، بهزیستی و وزارت بهداشت نیز به آموزش و پرورش تزریق می‌شود.
براساس این گزارش، بودجه بخش پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر سالانه ۱۳ میلیاردتومان است؛ در حالی که سال پیش این بودجه ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بوده و این بودجه امسال ۴۰۰ برابر شده است.
آمارها نگران‌کننده است
اگر روزی شاهد کتمان آمارهای واقعی از سوی مسوولان ستاد مبارزه با موادمخدر و فرماندهان ناجا بوده‌ایم که اعلام رسمی آمارها را باعث قبح‌زدایی و افزایش مصرف و قاچاق موادمخدر می‌دانستند، امروزه کمتر مسوولی را می‌یابیم که نسبت به اعتیاد بخصوص از نوع مواد صنعتی ابراز نگرانی نکند.
نارنجی‌ها در این باره می‌گوید: تا ۳ سال پیش، از هر ۱۰۰ نفر مراجعه‌کننده به درمانگاه‌های ترک اعتیاد ۵ تا ۷ نفر معتاد هروئینی و بقیه مصرف‌کننده تریاک بودند. در حالی که اکنون بالای ۷۰ درصد مراجعان را معتادان به هروئین و کراک تشکیل می‌دهند.
این در حالی است که کراک ایرانی از کراکی که در اروپا تولید می‌شود، به لحاظ ترکیبات شیمیایی خطرناک‌تر است و ۱۵۰ برابر هروئین قادر است بر مغز و اعصاب اثر تخریبی داشته باشد.
سرهنگ جواد کشفی، رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر هم ضمن هشدار به شهروندان نسبت به مصرف موادمخدر صنعتی میان جوانان می‌گوید: در سال ۸۶ حدود ۳۳ درصد از کشفیات پلیس مربوط به کراک، ۳۴ درصد تریاک و بقیه مربوط به سایر موادمخدر بود اما در ۴ ماه اول امسال۴۰ درصد کشفیات پلیس فقط به کراک و ۲۰ درصد بقیه به تریاک اختصاص داشت. ضمن این که توزیع‌کنندگان مواد مخدر صنعتی در تهران بیشتر ۱۸ تا ۲۳ ساله بوده‌اند و مصرف‌کنندگان هم ۲۳ تا ۳۲ ساله هستند.
ارزیابی نتایج یک تحقیق
طرح بررسی وضعیت سوء مصرف و وابستگی به مواد مخدر در ایران از خرداد ۸۶ آغاز و طی آن ۸ هزار پرسشنامه در استان‌های مختلف تکمیل شد.
براساس نتایج این پژوهش ملی، بالاترین میزان مواد مصرفی در ایران به ترتیب تریاک (۸/۳۲ درصد)، آمپول‌های نورجیزک (۴ درصد)، شیشه یا کریستال (۷/۳ درصد)، حشیش (۹/ ۱ درصد)، شیره تریاک سوخته (۵ درصد) و بقیه مواد بوده است. حدود ۲۰ درصد معتادان هروئین فشرده و شیشه را به روش تزریقی مصرف می‌کنند که میانگین هزینه کرد ماهانه برای مواد هر معتاد در کشور ۱۸۳ هزار تومان بوده است.
شیوع ۱۰ درصدی آغاز مصرف مواد در محیط کار، ضرورت توجه بیشتر به این اماکن را نشان می‌دهد. نارنجی‌ها این رقم را زنگ خطری می‌داند که نیازمند مداخلات پیشگیرانه است. به گفته وی، برنامه جامع پیشگیری از اعتیاد در محیط کار تهیه و در حال نهایی شدن است که عملیاتی شدن آن به همکاری دیگر دستگاه‌ها نیاز دارد.
همچنین شایع‌ترین مکان مصرف مواد منزل دوستان (۴/۳۵ درصد) و منزل خود فرد (۴/۲۲ درصد) عنوان شد که نشان‌دهنده ضرورت توجه و نظارت بیشتر والدین بر نوجوانان است.
بازار خرید و فروش، داغ داغ
هرچند شنیده می‌شود، انگلستان یکی از کشورهای پیشرو در تولید مواد مخدر صنعتی است؛ اما افغانستان را بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر دنیا معرفی می‌کنند. ۲ سال قبل پیش‌بینی شده بود که افغانستان ۹۰ درصد تریاک خود را به هروئین تبدیل می‌کند.
با این کار مصرف‌کنندگان تریاک در ایران که اصلی‌ترین تولیدکننده تریاک را از دست می‌دادند، به راحتی حتی جذب مواد جایگزینی مانند هروئین یا کراک (هروئین با خلوص ۹۷ درصد) می‌شدند. در حال حاضر، مواد مخدر صنعتی و ازجمله کراک در آزمایشگاه‌های مرزی تولید می‌شود.
مروری بر بازار فروش این مواد نشان می‌دهد قیمت‌‌ها به صورت حدوی تریاک هر گرم هزار تومان، کراک ۸ تا ۱۲ هزار تومان، هروئین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ تومان، شیشه هر گرم ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان و آمپول نورجیزک هر یک ۲ هزار تومان است.
اقدامات پلیسی کافی نیست
با وجودی که مبارزه با فروشندگان (خرده‌فروشان) مواد مخدر مدتی است در قالب طرح امنیت اجتماعی اجرا می‌شود و میزان کشفیات مواد مخدر اعم از سنتی یا صنعتی افزایش یافته است و نیروی انتظامی تلاش می‌کند تا از گردش مالی ۲ هزار میلیارد تومانی مواد مخدر در کشور که بیش از گردش مالی این مواد در دنیاست، جلوگیری کند؛ اما هنوز ریشه‌های قاچاق مواد مخدر خشکانده نشده و بارش باران مواد بر سر جوانان ایرانی ادامه دارد.
به گفته برخی مدیران این حوزه، اگر می‌بینیم با وجود تلاش‌ها و رشادت‌های ماموران فرهنگی و انتظامی هنوز اعتیاد در ایران و بسیاری از استان‌های شرقی کشور قربانی می‌گیرد و هر روز مواد مخدر جدیدی با بسته‌بندی جذاب‌تر و البته با عوارض خطرناک‌تر وارد کشور می‌شود یا در آزمایشگاه‌های داخلی به تولید می‌رسد، نه به دلیل اهمال نیروی انتظامی که به دلیل ضعف و مدیریت فرهنگی است و عمر کوتاه مدیرانی است که در حوزه پیشگیری فعالیت می‌کنند.
مدیران معمولا مایلند دستاوردهای خود را در دوره مدیریتشان مشاهده کنند، به همین علت عملکردهای پلیسی و زودبازده بیش از اقدامات فرهنگی و بلندمدت در جامعه امروز اعمال می‌شود. اصلاح نوع نگاه به اعتیاد و فراتر رفتن از برخورد با خرده‌فروشان و بستن دست ریشه‌ها و مبادی ورودی از یک سو و آگاه‌سازی جوانان در قالب بسیج برنام ه‌های فرهنگی و شناسایی افراد مستعد و در معرض خطر می‌تواند در میان‌مدت منجر به کاهش تلفات و عوارض مصرف مواد مخدر بخصوص صنعتی شود.
شمار معتادان افیونی در ایران
احتمال خفگی در نوزادان والدین سیگاری
