کتاب نهج البلاغه از گفته‌ها، نامه‌ها و نوشته های حکیمانه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می باشد. این کتاب مهمترین منابع برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی می‌دانند. که به اخ القرآن یعنی برادر قرآن معروف است. در ادامه با مهمترین موضوعات نهج البلاغه با ما همراه باشید.
مهمترین موضوعات نهج البلاغه را با هم در متن زیر مرور میکنیم. نهج البلاغه کتابی است که شامل خطبه‌ها، نامه‌ها، و جملات کوتاه منسوب به امام علی بن ابی‌طالب است. این کتاب توسط سید رضی در اواخر قرن چهارم هجری گردآوری شده و به عنوان یکی از مهمترین منابع برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی پس از قرآن و احادیث نبوی شناخته می‌شود نهج البلاغه کتاب زندگی، کتاب چگونه زیستن، کتاب چگونه اندیشیدن است.. با ما همراه باشید.
مهمترین موضوعات نهج البلاغه
نَهجُ البَلاغه کتابی است که در آن تعدادی از خطبه‌ها، نامه‌ها و جملات کوتاه امام علی(ع)، به کوشش سید رضی گردآوری شده است. نهج البلاغه را دایرهالمعارفی از فرهنگ اسلامی، و از مهمترین منابع برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی می‌دانند. نهج البلاغه فصاحت و بلاغت بالایی دارد و همین امر را علت جاذبه و ماندگاری این کتاب می‌دانند.
جامعیّت و تنوّع محتوای نهج البلاغه از امتیازات آن است. محتوای نهج البلاغه به ترتیب در سه بخش خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار تنظیم شده است. در خطبه‌ها و کلمات قصار، موضوعات مختلفی چون خداشناسی، مباحث اخلاقی، شناخت جهان، پیدایش عالم، طبیعت انسان، امت‌ها و حکومت‌های نیکوکار و ستمکار بیان شده و در نامه‌ها بیشتر به مسائل حکومت‌داری و چگونگی تعامل مسئولان با مردم پرداخته شده است.
خطبه های مهم و مشهور نهج البلاغهنهج البلاغه به زبان‌های مختلف از جمله فارسی، انگلیسی، فرانسوی، هندی، ایتالیایی، ترکی استانبولی، تاجیکی و اردو ترجمه شده است. بر نهج البلاغه شرح‌های فراوانی نوشته شده که شرحُ نهجِ البلاغه تألیف ابن‌ابی‌الحدید و شرحُ نهجِ البلاغه، اثر ابن‌میثم بَحرانی از مهمترین شرح‌های عربی، و پ‍ی‍ام امام ام‍ی‍رال‍م‍وم‍ن‍ی‍ن(ع)، تألیف ناصر مکارم شیرازی از شرح‌های فارسی بر آن است. همچنین برخی محققان تلاش کرده‌اند تا سخنان دیگر امام علی(ع) را از کتاب‌های دیگر که در نهج البلاغه نیامده، جمع‌آوری و با عنوان مُستَدْرَک منتشر کنند؛ از جمله این تلاش‌ها می‌توان به نهجُ السعادهِ فی مُستَدْرَکِ نهجِ البلاغه تألیف محمدباقر محمودی اشاره کرد.
گستردگی موضوعات نهج البلاغه
علاوه بر فصاحت و بلاغت و زیبایی لفظی و آرایش هنری بی نظیر در نهج البلاغه ، معانی ژرف و مفاهیم والای نهج البلاغه است که به این کتاب بینظیر به درازای تاریخ، جاودانگی بخشیده است؛ مفاهیم عمیقی که با فطرت انسان گره خورده و از سرچشمه وحی مایه گرفته و از آبشار کلام علی ـ علیه السّلام ـ در بستر زمان، بر پهن دشت زندگی انسانها جریان یافته است.
نهج البلاغه کتاب زندگی، کتاب چگونه زیستن، کتاب چگونه اندیشیدن، کتاب چگونه پرستیدن است، کتاب چگونه در پیچ و خمهای زندگی با مشکلات دست و پنجه نرم کردن است. کتاب مکتبی حرکت کردن و ارزشی حکومت کردن است. نهج البلاغه، کتاب زهد است، کتاب عشق است، کتاب جنگ است، کتاب پرستش است، کتاب حکمت و فلسفه است، کتاب سیاست و حکومت است، کتاب چگونه استفاده کردن از نعمت‌های دنیا برای زندگی جاودان آخرت است.
به تعبیر استاد فرزانه مرحوم شهید مطهری:
از امتیازات برجسته سخنان امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ ـ که به نام «نهج البلاغه» امروز در دست ماست ـ این است که محدود به زمینه خاصی نیست. علی ـ علیه السّلام ـ ـ به تعبیر خودش ـ تنها در یک میدان اسب نتاخته است؛ در میدانهای گوناگون ـ که احیاناً بعضی با بعضی متضاد است ـ تکاور بیان را به جولان در آورده است. نهج البلاغه شاهکار است امّا نه تنها در یک زمینه، مثلاً موعظه یا حماسه، یا فرضاً عشق و غزل، یا مدح و هجا و غیره، بلکه در زمینههای گوناگون. علی ـ علیه السّلام ـ سخن را برای خود سخن و اظهار سخنوری ایراد نکرده است، سخن برای او وسیله بوده نه هدف؛ او نمیخواسته است به این وسیله یک اثر هنری و یک شاهکار ادبی ازخود باقی بگذارد. بالاتر اینکه سخنش کلیّت دارد و محدود به زمان و مکان و افراد معینی نیست، مخاطب او انسان است و به همین جهت نه مرز میشناسد و نه زمان
موضوعات نهج البلاغه
از لحاظ اهمیت به سه دسته تقسیم میشوند:
- دسته اوّل: مطالبی که زیاد تکرار شده و با مضامین و عبارت مختلف آمده و در درجه اوّل اهمیت است.
- دسته دوم: مطالبی که کمتر تکرار شده و از نظر امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ در درجه دوم اهمیت است.
- دسته سوم: متفرقات و مطالبی که تکرار نشده و حضرت روی آنها تکیه نکرده و فقط به صورت اشاره بیان فرمودهاند؛ مانند علم نجوم و…
دسته سوم حدود پنج درصد نهج البلاغه را تشکیل میدهد و نود و پنج درصد دیگر مربوط به دو دسته دیگر است.
دسته اوّل شامل ده موضوع است:
- خداشناسی، صفات جلال و جمال
- نظم جهان و وظیفه انسان در این جهان
- پیامبر اسلام و اهمیت رهبری او
- جهاد در راه خدا
- سیمای علی در نهج البلاغه
- نقش قرآن در رهبری امت اسلام
- حکومت در اسلام، وظایف حاکم و مردم
- حق و عدالت
- تقوا و پرهیزکاری
- بیت المال و خزانه کشور اسلامی
دسته دوم: در نهج البلاغه کمتر تکرار شده و شامل دوازده موضوع است:
- معاصرین حضرت اعم از نیک و بد
- درباره علم و دانش
- عبادات، فروع دین
- موقعیت زن
- اهمیت وحدت کلمه و زیان اختلاف
- خصلتهای ناپسند، عجب، تکبر و…
- اسلام و خصوصیات دین
- ملاحم و مغیبات
- صبر و بردباری
- اصلاح ذات البین
- همسایگان و حقوق آنان
- دستگیری از ایتام و فقرا
آشنایی با خطبه‌های نهجالبلاغهاهمیت نهج البلاغه
نهج البلاغه کتابی است که تعدادی از خطبه‌ها، نامه‌ها و جملات کوتاه امام علی(ع) در دوران خلافتش را در بر دارد.آن را دایرهالمعارفی از فرهنگ اسلامی، و پس از قرآن و احادیث نبوی،مهمترین منبع برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی می‌دانند. همچنین بعد از قرآن، نهج البلاغه را یکی از کتاب‌های مورد توجه شیعیان برای حفظ کردن معرفی کرده‌اند. رضا استادی در کتابنامه نهج البلاغه نام ۳۷۰ عنوان کتاب پیرامون نهج البلاغه را آورده است که تا سال ۱۳۵۹ش نوشته شده‌اند
برخی از خطبه‌های مشهور نهج البلاغه
- خطبه شقشقیه: در این خطبه، امام علی عملکرد خلفای پیشین را نقد می‌کند و اصل خلافت آنها را ناصحیح می‌داند.
- خطبه غراء: به رعایت تقوای الهی و نعمت‌های خدا اشاره دارد.
- خطبه متقین: در توصیف پرهیزکاران است و حدود صد صفت برای آنها برمی‌شمارد
علت اهمیت نهج البلاغه پس از قرآن
چه عواملی باعث شده که نهج البلاغه پس از قرآن، بیشترین نسخه‌های خطی و شرح را در فرهنگ اسلامی به خود اختصاص دهد ؟
- اهمیت دینی و فرهنگی: نهج البلاغه به عنوان یک منبع مهم برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی پس از قرآن و احادیث نبوی شناخته می‌شود. این کتاب شامل خطبه‌ها، نامه‌ها، و جملات کوتاه حکیمانه امام علی است که به عنوان یک دایره‌المعارف از فرهنگ اسلامی تلقی می‌شود.
- فصاحت و بلاغت: کلام نهج البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت در مرتبه‌ای پایین‌تر از کلام خداوند و بالاتر از کلام مخلوق قرار دارد. این ویژگی باعث شده که نهج البلاغه به عنوان یک اثر ادبی و بلاغی در زبان عربی شناخته شود و بسیاری از متون ادبی فارسی و عربی از آن تأثیر بگیرند.
- تأثیر بر ادبیات: نهج البلاغه به عنوان یک منبع الهام‌بخش برای شاعران و نویسندگان عربی و فارسی عمل کرده است. بسیاری از شاعران و عارفان به اقتباس و تضمین سخنان نهج البلاغه پرداخته‌اند، که این خود نشان‌دهنده اهمیت و نفوذ آن در ادبیات است.
- اهمیت در میان شیعیان: نهج البلاغه به عنوان یکی از کتاب‌های مورد توجه شیعیان برای حفظ کردن بعد از قرآن شناخته شده است. این کتاب به عنوان «برادر قرآن» نیز معرفی شده است، که نشان‌دهنده جایگاه ویژه آن در میان شیعیان است.
- تلاش‌های علمی و فرهنگی: تلاش‌های علمی و فرهنگی برای ترجمه، شرح، و تصحیح نهج البلاغه از عوامل مهمی است که به گسترش و اهمیت آن کمک کرده است. این تلاش‌ها نه تنها در دوران قبل از صنعت چاپ بلکه پس از آن نیز ادامه داشته است.
راسخون، ویکی شیعه
