آثار و عواقب غیبت ؛ پیامدهای دُنیوی و اُخروی و روشهای جلوگیری از غیبت

غیبت کردن به معنای گفتن بدی‌ها یا عیب‌های یک فرد در جمعی است که او در آن حضور ندارد. این عمل زمانی غیبت نامیده می‌شود که دو شرط داشته باشد: اولاً اگر فرد مورد بحث بشنود، ناراحت شود، و ثانیاً آنچه گفته می‌شود راست باشد. اگر گفته‌ها راست نباشند، به آن بهتان یا تهمت گفته می‌شود .غیبت می‌تواند به صورت گفتار، اشاره، یا نوشتن باشد و تنها محدود به زبان نیست . یکی از منکرات و اخلاق زشت، پشت سر یکدیگر حرف زدن است. در آموزه‌های اسلامی حرمت انسان مومن از حرمت کعبه بالاتر شمرده می‌شود. متاسفانه یکی از گناهان بزرگ که در جامعه به شدت رواج دارد ،بدگویى و پرده درى است. در ادامه ،  آثار و عواقب غیبت را با هم در این مطلب بررسی میکنیم با ما همراه باشید.

آثار و عواقب غیبت

غیبت ، اعظم مهلکات و اشد معاصی است و به اجماع جمیع امت و صریح قرآن و احادیث پیغمبر صلی الله علیه وآله و ائمه اثناعشر علیهم السلام حرمت آن ثابت است و در روایات بسیاری هم این عمل زشت تقبیح شده و عذاب سختی برایش بیان گردیده است. غیبت یکی از گناهان و لغزش های بزرگ زبان است که دراصطلاح به معنای پشت سر مومن بدگویی کردن با گفتار یا اشاره است و در آیه دوازدهم از سوره مبارکه حجرات به صراحت و در آیات دیگر از جمله آیه ۱۴۸ نساء, ۱۹ نور, ۳۶ اسراء و آیه یک سوره همزه به تلویح از آن نهی شده است.

علت این نهی را در پیامدهای مهلک فردی واجتماعی آن می توان دانست. هدف دراین تحقیق تبیین برخی از پیامدهای اجتماعی غیبت براساس تعالیم اسلامی و به ویژه توجه به آیات قرآن کریم وسیاق آنهاست که به روش توصیفی مورد تحلیل قرار گرفته است. براین اساس برخی از پیامدهای فردی غیبت عبارت است از: خروج از ولایت خداوند, حبط اعمال و عذاب الهی و خروج از دایره ایمان و از مهم ترین پیامدهای اجتماعی آن نیز می توان به ترور شخصیت و هتک حرمت مومن, تضعیف روابط خانوادگی و اجتماعی, ترویج ضد ارزش ها و عدم پویایی و سلامت جامعه اشاره نمود.

توصیه قرآن به دوری از غیبت

آثار و عواقب غیبت در زندگی انسان

از جمله اهداف اجتماعی نظام اخلاقی اسلام از تحریم غیبت, بهینه سازی روابط اجتماعی, تقویت همبستگی خانوادگی, حفظ حرمت و کرامت افراد و در نهایت ایجاد جامعه سالم و پویا است. نتیجه بررسی غیبت درنظام اخلاقی اسلام از رذائل اخلاقی محسوب شده و در فرهنگ اسلامی ازعوامل انحطاط و خسران فرد و جامعه تلقی می شود که موجب اختلال در بهداشت روانی فرد و وحدت و انسجام جامعه می گردد.

الف .تعریف غیبت

عالمان اخلاقی در تعریف غیبت گفته اند: غیبت عبارت است از بدگویى و پرده‏ درى نسبت به حیثیت و آبروى افراد، یعنی در غیاب شخصى کارهاى بد و ناپسند شخصی و یا عیوب و نقائص جسمى و اخلاقى او را به گونه‏اى براى دیگران بازگو کنند که اگر به گوششان برسد، ناراحت شوند. غیبت بیان معایب و بدی هایی موجود در افراد می باشد ؛ امّا اگر به کسی کارى را که وى انجام نداده و مرتکب نشده است را نسبت دهیم چه آن کار و عمل مربوط به زندگى شخصى او باشد و چه مربوط به شخص و مسؤولیتش این عمل تهمت می باشد و تهمت نیز همچون غیبت از گناهان کبیره بوده و حرام می باشد .

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در تعریف غیبت می فرمایند: «برادر خود را به چیزی یاد کنی که خوشایندش نباشد»(معراج السعاده؛ ملا احمد نراقی، ص۴۴۷)

غیبت از گناهان بزرگ و آثار و عواقب غیبت

غیبت از گناهان بزرگ است که در قرآن از آن به خوردن گوشت برادرمرده تعبیر شده است و در روایات هم تعبیرات شدید اللحنى نسبت به غیبت کننده آمده است که به دو مورد آن اشاره می کنیم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «کسی که مرد مسلمی را غیبت کند ، روزه او باطل شود ودر روز قیامت در حالی که از دهن او بوی تعفن بیرون می آید حاضر می شود و بوی تعفن دهان چنین فردی از مردار بیشتر است، اهل موقف از بوی دهان غیبت کننده در اذیت وآزار باشند»

انس ابن مالک گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: در شب معراج قومی را دیدم که صورتشان را با چنگال خویش خراش می دادند. از جبرئیل پرسیدم اینان کیان اند؟ گفت اینها کسانی هستند که غیبت مردم را می کردند.

توصیه قرآن به دوری از غیبت

در سوره حجرات خداوند متعال چند دستور مهم به مؤمنان می‌دهد و می‌فرماید:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعضَ الظَّنِّ إِثمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغتَب بَعضُکُمْ بَعضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُم أَن یَأکُلَ لَحمَ أَخیهِ مَیتاً فَکَرِهتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحیمٌ.

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید که برخی از گمان‌ها گناه است و [در کار یکدیگر] تجسس نکنید و برخی از شما،‌ غیبت برخی دیگر را نکند. آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مردۀ خود را بخورد؟! از این کار کراهت دارید. و تقوای الهی پیشه سازید. همانا خدا توبه‌پذیر مهربان است.

آثار غیبت در زندگی انسان

در این آیۀ شریفه از گمان‌های بد و نادرست و نیز از تجسس در کار یکدیگر، نهی شده است که هر کدام در جای خود نیاز به توضیح دارد، ولی آنچه می‌خواهیم بیشتر به آن بپردازیم، موضوع غیبت است که در این آیه با هشدار شدیدی، از آن نهی شده است. دوری از غیبت نشانۀ اسلام،‌ ایمان و تقوا است، در ادامه توضیح بیشتری در این باره بیان می‌شود.

آثار و عواقب غیبت در دو دسته پیامدهای دُنیوی و پیامدهای اُخروی قابل بررسی است.

در زیر به هر یک از این دسته‌ها اشاره می‌شود:

پیامدهای دُنیوی

• ایجاد کینه و دشمنی: غیبت باعث ایجاد حس کینه و دشمنی بین افراد می‌شود و روابط اجتماعی را تیره می‌کند.
• از بین رفتن حس اعتماد: غیبت اعتماد بین افراد را از بین می‌برد و به بدبینی می‌انجامد.
• از بین رفتن روح تعاون و همدردی اجتماعی: غیبت سبب می‌شود که افراد به جای همکاری و همدردی، به یکدیگر بدبین شوند و از همکاری پرهیز کنند.
• شیوع فحشا و آثار ناگوار تربیتی: غیبت می‌تواند به افزایش رفتارهای ناپسند و فساد در جامعه بیانجامد.
• عدم امنیت عرضی و آبرویی: غیبت آبروی افراد را به خطر می‌اندازد و امنیت روانی را تهدید می‌کند.

پیامدهای اُخروی

• نابود کردن دین: غیبت می‌تواند دین و ایمان فرد را نابود کند.
• مانع قبول اعمال نیک: غیبت سبب می‌شود که اعمال نیک فرد پذیرفته نشود.
• انتقال نیکی‌ها به اعمال غیبت شونده: در برخی روایات آمده است که نیکی‌های غیبت کننده به اعمال غیبت شونده منتقل می‌شود.
• تأخیر پاداش و تقدیم مجازات: غیبت پاداش را به تأخیر می‌اندازد و مجازات را نزدیک می‌کند.
• عذاب قبر: غیبت می‌تواند به عذاب قبر بیانجامد.
• تجسم زشت در قیامت: در قیامت، غیبت کننده با تجسم زشتی مواجه می‌شود که بوی بدی از دهانش به مشام می‌رسد.
• خروج از ولایت الهی: غیبت سبب می‌شود که فرد از ولایت الهی خارج شود و در تاریکی قرار گیرد.
• محرومیت از بهشت: غیبت کننده بدون توبه از بهشت محروم است و اولین کسی است که به جهنم می‌رود.

روشهای جلوگیری از غیبت

جلوگیری از غیبت می‌تواند با استفاده از چندین روش انجام شود. در زیر به برخی از این روش‌ها اشاره می‌شود:

کنترل زبان و خودداری از غیبت:

خود را از غیبت کردن دور نگه دارید و زبان خود را کنترل کنید. این کار به دیگران نیز الهام می‌دهد که از غیبت دوری کنند.

تذکر دادن:

اگر در جمع هستید و کسی شروع به غیبت می‌کند، با احترام به او تذکر دهید که از این عمل پرهیز کند.

تغییر موضوع گفتگو:

اگر کسی شروع به غیبت کرد، موضوع گفتگو را تغییر دهید و به مباحث علمی، درسی یا حکایات شیرین اشاره کنید.

ترک جلسه:

اگر تذکر و تغییر موضوع مؤثر نبود، جلسه را ترک کنید و دلیل آن را به دیگران توضیح دهید.

نصب سخنان الهی:

سخنان زیبای ائمه و پیامبر را در محل دید افراد نصب کنید تا به آنها الهام بخشد.

دوستی و همفکری:

با برخی از افراد جمع دوست شوید و با آنها همفکری کنید تا در مبارزه با غیبت همیاری داشته باشید.

پرهیز از فضاهای غیبت:

از حضور در فضاهایی که غیبت رایج است، مانند برخی از محیط‌های کار یا فضای مجازی، خودداری کنید.

سکوت:

سکوت در مواقعی که ممکن است به غیبت بیانجامد، یک راه امن برای پرهیز از آن است.

یادآوری به یکدیگر:

با دوستان خود قرار بگذارید که در صورت نزدیک شدن به غیبت، یکدیگر را یادآوری کنید.

بخشش:

کسانی را که از شما غیبت کرده‌اند، ببخشید تا خود نیز از این عمل دوری کنید.