در ذیل، به نمونه ها و آثار توکّل بر سلامت و بهداشت روان مطابق آنچه از آموزه های دینی و
سیره معصومان(علیهم السلام) استفاده می شود، به اجمال اشاره می‌شود: ـ برآورده شدن احساس نیاز به محبت در بالاترین سطح
(متوکّل محبوب خداست). «اِنَّ اللّهَ یحبُّ المتوکلّین.» (آل عمران: ۱۵۹) ۱ـ برآورده شدن احساس نیاز به تکیه گاه و اعتماد
و دستیابی به احساس آرامش.
«و مَن یتوکَّل علىَ اللّه فهو حسبه.» (توکّل بر خدا باعث مى شود که همه ابزارها از کارآیى لازم برخوردار
شوند و کمبودها نیز به خوبى ترمیم و جبران گردند.
(طلاق: ۳) ۲ـ رسیدن به بلوغ و رشدشناختی.
امام على(علیه السلام) در سجده چنین فرمود: «و اتوکَّلُ علیکَ توکّل مَن یعلم انّک على کلِ شىء قدیر»؛ بر تو
توکل مى کنم توکّل کسى که مى داند تو بر هر چیز توانا هستى.
(محمّدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج ۸۳، ص ۲۲۷) ۳ـ احساس مثبت و خوش بینی نسبت به توانایی انجام کار و تلاش
فرد (داشتن امید و شکوفا شدن استعدادها).
در عین حال، در روایات اسلامى شدیداً این معنا نفى شده است که مفهوم توکل «ترک استفاده از اسباب وسایل
عادى» باشد.
مرد عربى در حضور پیامبر(صلى الله علیه وآله) شتر خود را رها کرد و گفت: «توکلتُ على اللّه!» پیامبر(صلى الله
علیه وآله) فرمود: «اِعقِلها و توکّل».
(مولى محسن فیض کاشانى، المحجه البیضاء، ج ۷، ص ۴۲۷ ) و نیز نقل شده است که: پیامبر(صلى الله علیه
وآله) هنگامى که مى خواست از مکّه به مدینه هجرت کند، هرگز آشکارا و بدون نقشه و برنامه و با
گفتن «توکلت على الله» حرکت نکرد، بلکه براى اغفال دشمن، از یک سو دستور داد حضرت على(علیه السلام) تا صبح
در بسترش بخوابد و از سوى دیگر، شبانه به طور مخفى از مکه بیرون آمد.
قال الصادق(علیه السلام): ابىَ اللّهُ ان یجرى الاشیاء الا باسباب فجَعَلَ لکلِّ شىءُ سبباً».
(محمّدبن یعقوب کلینى، کافی، ج ۱، ص ۱۸۳، حدیث ۷) ۴ـ ازدیاد ایمان و اعتقاد قلبی.
خداوند می فرماید:«و على الله فلیتوکّل المۆمنون» (آل عمران: ۱۲۲) ؛ افراد با ایمان تنها باید بر خدا توکل کنند.
توکّل لازمه جداناشدنى ایمان است.
«و علىَ اللّه فتوکلّوا اِن کنتم مُۆمنین» (مائده: ۲۳) بر خدا توکل کنید اگر ایمان دارید.
«اِنّما المۆمنون الّذین اذا ذُکر اللّهُ وجِلت قلوبهُم و اذا تُلیت علیهم آیاته زادتهم ایماناً و على ربّهم یتوکلّون.
(انفال: ۲) توکّل و اعتماد به خداوند یکى ازصفات بارز مۆمنان است.
کسانی که در محبت دنیا غرق شده اند در همان گرداب خواسته های دنیوی خود دست و پا می زنند
و هر لحظه احساس خطر می کنند و به این و آن متمسّک می شوند به زرق و برق دنیا
تکیه می کنند تا از اضطراب برهند، ولی نمی توانند ۵ـ افزایش هوشمندی.
امام على(علیه السلام) مى فرمایند: «مَن توکّل علَى اللّهِ اضائت له الشبهات و…
» کسى که بر خدا توکّل کند تاریکى شبهات براى او روشن مى شود و اسباب پیروزى او فراهم مى
گردد و از مشکلات رهایى مى یابد.
(ر.ک: شرح غرر، ج ۵، ص ۷۲ـ۴۱۴) ۶ ـ افزون شدن سعی و تلاش فرد (توکّل وسیله نیرومندی و توانمندی
فرد می شود).
رسول اکرم(صلى الله علیه وآله): «مَن سَره ان یکونَ اقوىَ الناسِ فلیتوکّل علىَ اللّه» ؛ کسى که دوست دارد قوى
ترین مردم باشد بر خدا توکل کند.
(علاءالدین على المتقى بن حسام، کنزالعمال، ج ۳، ص ۱۰۱) ۷ـ دریافت این مطلب که دیگران نمی توانند ضرری به
او بزنند.
(رهایی از ترس) پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از جبرئیل سۆال کرد: «ماالتوکلُ على اللّهِ عزّوجل؟» عرض کرد: «العلمُ باَنَّ
المخلوقَ لا یضرُّ و لا ینفعُ و لا یعطى و لا یمنع و استعمالُ الیأسِ مِن الخلق»؛ حقیقت توکل علم
و آگاهى به این است که مخلوق نمى تواند زیانى برساند و نه سودى و نه چیزى ببخشد و نه
از او باز دارد.
(محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج ۶، ص ۱۳۸) ۸-شناخت این موضوع که دیگران نیز سودی به حال او ندارند.
(رهایی از وابستگی و دل بستگی ذلیلانه) در دعا آمده : «و اَنتَ الذى ازالت الاغیارَ عَن قلوبِ اولیائکَ حتى
لم یحبّوا سواک و لم یلجئوا الى غیرکَ.» (شیخ عباس قمى، پیشین، فرازى از «دعاى عرفه»).
۹ـ امیدواری به لطف و بخشش الهی.
امیرالمۆمنین(علیه السلام) می‌فرماید: «کیف اخافُ و انتَ اَملَى و کیف اُضام و انت مُتکّلى» چگونه بترسم در حالى که تو
امید منى؟ و چگونه مقهور شوم، در حالى که تو تکیه گاه منى؟» (محمّدباقر مجلسى، بحار الانوار، ج ۹۱، ص
۲۲۹) توکل ۱۰ـ قطع امید و آرزو نسبت به دیگران.
امام على(علیه السلام): «فاذا کان العبدُ کذلک لم یعمل لاحد سوىَ الله و لم یرج و لم یخف سوىَ اللّهِ
و لم یطع فى احد سوىَ اللّه، فهذا هو التوکّل»؛ نجات یافتن از وسوسه و شک و تردید و شبهه
(رهایی و نجات از حرص، حسد، دنیاپرستی، بخل و تنگ نظری).
توکّل نه تنها در عوامل برونى اثر مى‌گذارد، که در درون انسان نیز مۆثر است و او را از چنگال
وسوسه ها و شبهات نجات مى دهد.
امام على(علیه السلام): «مَن توکّل علَى اللّهِ اضائت له الشبهاتُ»؛ کسى که توکل بر خدا کند شبهات براى او روشن
مى‌شود.
۱۱ـ بی نیاز شدن از غیر خداوند (احساس استقلال).
امام على(علیه السلام) می فرماید: «یا ایها النّاسُ توکلّوا على اللّهِ واتّقوا به فانّه یکفى مِمّن سواه»؛ اى مردم بر
خدا توکّل کنید و به او اعتماد داشته باشید چرا که انسان را از غیر خود بى نیاز مى کند.»
(محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج ۵۵، ص ۲۶۵). ۱۲- رهایی از گرفتاری ها و عذاب.
امام على(علیه السلام) می فرماید: «مَن توکّل علَى اللّه ذلّت له الصعاب و تسهلّت علیه الاسباب»؛ افزایش تقرّب و ارتباط
با خداوند.
سه وسیله نجات و پیروزى انسان، «توکّل بر خدا»، «اعتماد بر ذات پاک او» و «دعا» هستند.
در حدیثى امام باقر(علیه السلام) به جابر فرمود: به شیعیانم سلام برسان و بگو: میان ما و خداوند متعال خویشاوندى
نیست و تنها وسیله تقرّب به او اطاعت است.
(محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج ۷۸، ص ۱۸۳) ۱۳- افزایش یقین و باور .
امام على(علیه السلام) می فرماید: «فى التوکّل حقیقه الایقان» ترجمه حقیقت یقین در توکل است.
همچنین می فرماید:«التوکلُ مِن قوّهِ الیقین»ترجمه توکّل زاییده قوت و شدت یقین است.
(همان، ح ۶۹۹). ۱۴- تبدیل گرفتاری ها، مشکلات و ناملایمات به اسباب آسایش و آرامش.
توکّل بر خدا آتش ها را گلستان مى کند توکلى همچون توکل حضرت ابراهیم.
(على بن ابراهیم قمى، تفسیر، ج ۲، ص ۲) ۱۵ـ رسیدن به عزّت و سربلندی (احساس بی نیازی و عزّت).
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «اِنّ الغنى و العزّ یجولانِ فاذا اظفرا بموضعِ التوکّل اوطناه»؛ توانگرى و عزّت پیوسته در
حرکتند هنگامى که به محل توکل برسند آنجا را وطن خود انتخاب مى کنند.
(محمّدبن یعقوب کلینى، اصول کافى، ج ۲، ص ۶۵) قلبى که کانون توکّل بر خداست، هم احساس بى نیازى از
ماسوى اللّه مى کند و هم احساس عزّت و قدرت چرا که تکیه بر قدرتى کرده که بالاتر از همه
چیز است.
امام على(علیه السلام) مى فرمایند: «مَن توکّل علَى اللّهِ اضائت له الشبهات و…
» ترجمه کسى که بر خدا توکّل کند تاریکى شبهات براى او روشن مى شود و اسباب پیروزى او فراهم
مى گردد و از مشکلات رهایى مى یابد چگونه با توکّل به آرامش روان برسیم؟ اگر فرد در گرفتاری ها
و مشکلات تنها به اسباب مادی توجه کند، به سادگی دست از عمل می کشد و ناامیدی او را از
پای درمی آورد، ولی کسی که به خدا توکّل دارد، معتقد است: نبود شرایط مادی باعث عدم تحقق یک رویداد
و یا عدم حل مشکل نمی شود همان گونه که در مورد حضرت ابراهیم(علیه السلام)چنین بود.( ام.
رابین دیماتئو، پیشین، ج ۲، ص ۷۵۷ و ۷۵۸) با اندکی ملاحظه در تاریخچه زندگی بشر، درمی یابیم که رویدادهای
زندگی گاهی در محدوده اختیار انسان هستند و در مواردی، اختیار فرد در وقوع آن ها نقشی ندارد.
برای مثال، تصادف با اتومبیل، گاهی ناشی از بی احتیاطی فرد است، ولی گاهی او همه نکات ایمنی را در
نظر می گیرد، ولی راننده اتومبیل مقابل، شخص بی ملاحظه ای است و باعث تصادف می‌شود.
همچنین با در نظر داشتن برخی حوادث دیگر زندگی از قبیل زلزله، سیل و طوفان، روشن می شود که وقوع
برخی رویدادها در زندگی، از اختیار انسان خارج است، و با توجه به اینکه همه رویدادهای جهان به اذن خداوند
روی می دهند، می‌توان گفت: رویدادهای مزبور جزو سرنوشتی هستند که خداوند برای انسان مقدّر کرده است.(همان، ج ۲، ص
۷۵۸) بنابراین، علت ناآرامی افراد عادی آن است که به چیزهایی تکیه می کنند که خود آن ها تکیه گاهی
ندارند.
کسانی که در محبت دنیا غرق شده اند در همان گرداب خواسته های دنیوی خود دست و پا می زنند
و هر لحظه احساس خطر می کنند و به این و آن متمسّک می شوند به زرق و برق دنیا
تکیه می کنند تا از اضطراب برهند، ولی نمی توانند.
قرآن کریم درباره افرادی که گرفتار آتش دوزخ می شوند، می فرماید: «و رَضُوا بالحیاهِ الدنیا و اطمأنّوا بها» ؛
این ها به دنیا بسنده کرده، راضی و مطمئن شده اند(یونس: ۷)، «و ما الحیاه الدنیا الاّ متاعُ الغرور» (حدید:
۲۰)؛ در حالی که دنیا کالای فریب است.
منبع: سایت طهور دانش
یک رقص خیابونی شاد و پرانرژی 
