همسران پیامبر چه کسانی بودند و چه سرنوشتی داشتند؟

همسران پیامبر

موضوع ازدواج و تعداد همسران پیامبر اسلام (ص) بسیار مورد سؤال قرار گفته است، اینکه به چه دلیل داشتن بیش
از چهار همسر برای حضرت محمد (ص) اشکالی نداشته است؟

همسران پیامبر

به چه دلیل داشتن بیش از چهار همسر برای حضرت محمد (ص) اشکالی نداشته است؟

اولا؛ پیش از آن که حکم حرمت ازدواج
بیش از چهار زن نازل شود، همه زنان آن حضرت به عقد ایشان درآمده بودند.
ثانیا؛ ازدواج های پیامبر(ص) و تعداد همسران پیامبر برای اهداف والایی مثل نجات برخی از زنان (سوده و ام حبیبه
دختر ابوسفیان) از افتادن در دامن قبایل کافر و مشرک، تحکیم روابط با قبایل بزرگ عرب و جلب حمایت آنان
(ازدواج با عایشه و حفصه)، حفظ مقام و آبروی بعضی از زنان با شخصیت (زینب بنت ججش)، جبران زحمت ها
و رفع نگرانی و سرپرستی از یتیمان آنان (ام سلمه)، باطل کردن حکم جاهلی در باره همسر پسرخوانده (زینب بنت
جحش)، آزادی اسیران جنگی و تحکیم مبانی اسلام در قبایل غیر مسلمان (جویریه و صفیه) و…
بوده است.

شاهد ما آن است که همه همسران پیامبر اسلام(ص)، جز عایشه، زنانی بیوه و سالخورده بودند.

از آنچه ذکر گردید می توان فهمید که اگر خداوند به پیامبرش اجازه ی ازدواج با بیش از چهار
زن را داده است، برای مصالح مهمی بوده است که به آنها اشاره گردید.
علاوه این قانون به کسی این اجازه را داده است که از آن سوء استفاده نخواهد کرد و شاهد ما
رفتار و زندگی آن حضرت است که علی رغم امکان ازدواج با دختران زیبا روی، به زنان سالخورده اکتفا فرمود.
پس به دلیل مقام والای پیامبر اسلام(ص) و مصالحی که در کار بوده، بعضی از احکام و اختیارات به آن
جناب اختصاص داده شده که از جمله آن اجازه داشتن بیش از چهار همسر بوده است.

پاسخ تفصیلی

موضوع ازدواج و تعداد همسران پیامبر اسلام(ص)، موضوعی است که بسیار مورد سؤال قرار گرفته است.
برای روشن شدن حقیقت مطلب توجه به نکات زیر لازم است:

۱- تعداد زنان پیامبر(ص):

درباره ی تعداد زنان پیامبر(ص) برخی به مبالغه
سخن گفته اند؛ حاکم در کتاب مستدرک آن را به هیجده نفر رسانیده است، اما صاحب کتاب امتاع الاسماع تعداد
آنان را پانزده نفر بر شمرده است.
پیامبر(ص) از بین این پانزده نفر، با چهار نفر، به عقد ازدواج اکتفا نمود (و با آنان همبستر نشد).[۱] ابن
اسحاق همسران آن حضرت را سیزده نفر برشمرده که با دو نفر تنها به برگزاری عقد اکتفا نمود و دو
نفر از آنان در هنگام حیات آن حضرت از دنیا رفتند و در هنگام رحلت آن بزرگوار، نه زن به
نام های «عایشه»، «حفصه»، «ام حبیبه»، «ام سلمه»، «سوده»، «زینب دختر جحش»، «میمونه»، «صفیه» و «جویریه» در خانه آن حضرت
بودند.[۲]

۲- نکاتی چند در باره ی ازدواج ها و همسران پیامبر(ص):

• پیامبر(ص) تا سن پنجاه یا پنجاه و سه سالگی غیر از «خدیجه»، همسر دیگری برنگزید.[۳] •
اکثر زنان پیامبر (ص) پیش از آن که با پیامبر (ص) ازدواج کنند، ازدواج کرده بودند.
• پیامبر(ص) با هیچ یک از زنان قبایل انصار ازدواج نکرد.[۴] • همه ی زنان آن حضرت پیش از آن
که آیه ی مربوط به حرمت بیش از چهار زن، در اواخر سال هشتم هجری در مدینه نازل شود[۵] به
عقد ایشان درآمده بودند.[۶] • پیامبر اسلام(ص) به دلیل برخورداری از ویژگی های منحصر به فرد حضرتشان از یک سو
و به دلیل تشرف به مقام والای نبوت و واسطه ی فیض بین خالق متعال و بندگان، دارای بعضی از
احکام و اختیارات اختصاصی منحصر به فرد خویش نظیر خاتمیت، وجوب نماز شب بر شخص ایشان (با این که بر
دیگران واجب نیست)، اجازه داشتن بیش از چهار همسر و…
بودند که خداوند حکیم به خاطر مصالح و اهداف با ارزشی این احکام را بر آن حضرت تشریع کرد و
رسول گرامی اسلام (ص) در ازدواج های متعدد خویش، اراده و مقاصد الاهی را دنبال می کردند.

۳- انگیزه ها و حکمت ها در ازدواج رسول خدا (ص):

با توجه به آن چه ذکر شد، روشن می شود که ازدواج های پیامبر(ص) برای خوش گذرانی نبوده است؛
زیرا اگر آن حضرت در پی خوش گذرانی بود، در سنین جوانی به این کار مبادرت می کرد؛ در حالی
که آن حضرت تا سن بیست و پنج سالگی همسری انتخاب نکردند و پس از آن نیز با حضرت خدیجه(س)
که در گذشته دو بار شوهر کرده و پانزده سال از ایشان بزرگ تر بود، ازدواج کرده و تا آخرین
لحظه ی عمر این زن فداکار، ( سن پنجاه و سه سالگی پیامبر) همسر دیگری نداشتند.
بعد از رحلت حضرت خدیجه(س) اکثر همسران ایشان بیوه بودند، آن حضرت در حالی با «ام سلمه» ازدواج نمود که
وی پیرزن و از شوهر درگذشته ی خویش دارای فرزند بود و رغبتی به ازدواج نداشت.
همچنین زینب بنت جحش در سن پنجاه سالگی و میمونه در سن پنجاه و یک سالگی با آن حضرت ازدواج
نمودند.
دو نفر از زنان آن حضرت، کنیز بودند که ایشان ابتدا آنان را آزاد و سپس با آنها ازدواج کرد.
اگر هدف پیامبر از ازدواج، لذت بردن بود، لذت بردن از این دو کنیز بدون ازدواج نیز ممکن بود و
نیازی به آزادی و ازدواج نبود.
بنابر این، پیامبر اسلام (ص)از این ازدواج ها اهداف والایی داشتند که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

همسران پیامبر

الف: اهداف سیاسی اجتماعی

نبی اکرم(ص) با عایشه دختر ابوبکر از قبیله ی تیم، حفصه دختر عمر از قبیله ی عدی،
ام حبیبه دختر ابوسفیان از بنی امیه، ام سلمه از بنی مخزوم، سوده از بنی اسد، میمونه از بنی هلال
و صفیه از یهود خیبر ازدواج کردند، تا اتحاد و الفت میان قبایل و پیامبر(ص) بیشتر، و دشمنی و کارشکنی
آنان نسبت به مسلمانان و دعوت پیامبر(ص) کمتر گردد.
این ازدواج های متعدد رسول خدا(ص) در شرایط سخت و بحرانی، (به ویژه پس از جنگ احد که نتیجه ی
آن برای مسلمانان بسیار ناگوار بود) بود و پس از فتح مکه (پیروزی درخشان مسلمانان )، دیگر ازدواجی نداشتند.
چنانچه با قبایل انصار و مسلمانان مدینه که روگردانی از حمایت پیامبر (ص) در مورد آنان مطرح نبود، پیوند زناشویی
برقرار نساختند.
رسول اکرم(ص) برای حمایت از زنان محروم و اداره ی زندگی آنان بویژه در شریط بحرانی صدر اسلام حفظ کرامت
آنان از راه حل چند همسری بهره گرفته و مردان مسلمان را تشویق نمود که زنان بی سرپرست و دارای
یتیم را به فراخور حالشان، با پیوند زناشویی به خانه های خویش ببرند تا آنان و یتیمانشان از رنج بی
سرپرستی و تنهایی و فقر مالی و عقده های روانی رهایی یابند.
و خود در انجام این مهم پیشگام بوده و با بعضی از زنان بیوه و بی سرپرست و یتیم دار
پیوند زناشویی برقرار کردند، تا برای دیگران الگوی پسندیده ای باشد.

ب: رهایی کنیزان

رسول خدا(ص) از شیوه های متعددی برای آزادی اسیران استفاده کرد که ازدواج از جمله ی آن است.
جویریه و صفیه کنیز بودند و پیامبر این دو را آزاد کرد و سپس با آنان ازدواج نمود، تا بدین
وسیله به مسلمانان بیاموزد که می توان با کنیز ازدواج نمود.
به همین دلیل در ازدواج پیامبر با جویریه بسیاری از کنیزان آزاد شدند.

ج: نجات زنان مسلمان از سیطره ی بستگان مشرک و کافر

برخی زنانی که مسلمان بودند، به دلیل مرگ، شهادت یا ارتداد شوهران خود، بی سرپرست می شدند و زندگی
برای آنان بسیار مشکل می شد و در وضع بسیار آشفته ای به سر می بردند، همانند ام حبیبه دختر
ابوسفیان.
رسول خدا (ص) وقتی از مشکل وی با خبر شد، با وساطت نجاشی پادشاه حبشه با وی ازدواج کرد و
در حالی که مهریه ی دیگر زنان پیامبر چهارصد درهم مقرر شده بود، مهریه ی ام حبیبه را چهار صد
دینار؛ یعنی ده برابر مهریه ی دیگر زنان قرار داد که این خود نشان می دهد که پبامبر (ص) می
خواست با این ازدواج وی را نجات بدهد و از غلتیدن وی به دامن بستگان مشرک و کافر جلوگیری کند
و از شدت نگرانی وی، از مصیبت های رسیده بکاهد.

د: طرد سنت های غلط جاهلی

در اسلام پسر خوانده حکم پسر واقعی را ندارد و زن پسرخوانده بر مرد محرم نیست، در حالی که
در جاهلیت احکام پسر واقعی را به پسر خوانده سرایت می دادند و زن وی بر مرد محرم بود، اسلام
این حکم را باطل کرد.[۷] رسول خدا (ص) به دستور خداوند سبحان با زینب بنت جحش، همسر مطلقه ی زید
بن حارثه پسر خوانده خود، ازدواج کرد تا بطلان این حکم جاهلی را اعلام نماید.
چه بسا اگر این ازدواج رخ نمی داد، زیدبن حارثه بعد از رحلت پیامبر(ص) به عنوان پسر پیامبر (ص) مطرح
می شد و مسیر وراثت، امامت و خاندان پیامبر تغییر می کرد.
ممکن بود که به زید بگویند تو وارث رسول خدا هستی و تو باید خلیفه ی مسلمانان بشوی یا خلافت
حق تو است وبه هر کس می خواهی محول کن ویا….
فواید دیگر این ازدواج، این بود که دو حکم و سنت جاهلی را باطل کرد؛ یکی حرمت ازدواج با همسر
مطلقه ی پسرخوانده و دیگری سنت زشت شمردن ازدواج با همسر مطلقه ی یک غلام آزاد شده.
افزون بر اهداف ذکر شده، می توان اهداف مهم دیگری را برای ازدواج های آن حضرت برشمرد .
با توجه به مقام والا و اهداف بلند نبی گرامی اسلام (ص) جای هیچ تردیدی نیست که ازدواج های آن
حضرت به هیچ وجه قابل مقایسه با ازدواج های سایر افراد بشر نیست و خداوند متعال با توجه به ویژگی
ها و وظایف سنگینی که بر دوش آن حضرت گذاشته است، چنین اختیاراتی را به حضرتش داده است.
چه بسا اگر افراد دیگری با این ویژگی ها و وظایف، یافت می شدند چنین احکام و اختیارات، به آنان
نیز داده می شد.

منابع :

[۱] امتاع الاسماع، ج ۶، ص۹۲٫
[۲] سیرت رسول خدا (ص) ، ترجمه ی سیره ی ابن اسحاق، رفیع الدین اسحاق بن محمد همدانی، ص ۵۴۹٫
[۳] پیامبر(ص) در ۲۵ سالگی با حضرت خدیجه که چهل سالش بود و قبلاً یک یا دوبار شوهر کرده بود
و با مرگ شوهر بیوه شده بود، ازدواج نمود، و به مدت بیست و پنج یا بیست و هشت سال
با وی زندگی کرد و همسر دیگری نگرفت.
[۴] طبقات، ج ۸، ص ۱۳۲ به بعد؛ الاعلام زرکلی، ج ۷، ص ۳۴۲٫پیامبر(ص) از قبایل مهم عرب مانند تیم،
عدی، بنی امیه، نیز یهودیان مدینه همسر انتخاب کرد(جویریه دختر حارث بن ابی ضرار از قبیله ی بنی مصطلق).، ولی
از قبایل انصار زن نگرفت.
[۵] نساء، ۳٫
[۶] آخرین ازدواج پیامبر(ص) در جریان عمره القضا در سال هفتم هجری بود.
[۷] احزاب، ۳۷٫