یکی از بارزترین جلوه‌های اخلاقی قیام امام حسین (ع) و یارانش در کربلا، صبر، عفو و گذشت آنان در برابر ظلم و ستم دشمن بود. در واقعه کربلا، شاهد نمونه‌های متعددی از عفو و گذشت امام حسین (ع) و یارانش در قبال دشمنان خود هستیم که درس‌های آموزنده‌ای برای بشریت به یادگار گذاشته است.
حر بن یزید ریاحی، مأموری بود که وظیفه داشت امام سوم شیعیان را به کوفه ببرد و تحویل ابن زیاد دهد. اما پس از مشاهده ظلمی که بر امام (ع) می‌رفت، توبه کرد و به یاران امام حسین (ع) پیوست. امام با آغوش باز حر را پذیرفتند و او را بخشیدند. این عمل امام (ع) نشان‌دهنده آن است که حتی برای کسانی که در حق ما ظلم کرده‌اند، راه بازگشت و توبه وجود دارد. نمونه بارز عفو و گذشت در کربلا را در نیک صالحی ببینید.
عفو و گذشت در کربلا
حر که از دست پرورده های مکتب حسینی است به ما آموخت که نباید از رحمت الهی مأیوس باشیم.
خداوند در قرآن می فرماید:
قلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفوا عَلَى أَنفسِهِمْ لَا تَقْنَطوا مِن رَّحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِر الذّنوبَ جَمِیعًا إِنَّه هوَ الْغَفور الرَّحِیم (زمر، ۵۳)
بگو ای بندگانی که اسراف بر خودتان کرده اید از رحمت خدا مأیوس نشوید که همانا خداوند تمام گناهان را می بخشد و او بخشنده و مهربان است. اگر توبه حر و بخشش امام حسین (علیه السلام) نبود شاید باور این آیه و حدیث از اعماق دل برای بسیاری لااقل سخت بود ولی حر در کربلا به تمام گناهکاران عالم آموخت که اگر انسان اراده کند که برگردد و در تصمیمش راسخ باشد راه باز است.
بر اساس آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام، خداوند به بنده توّاب خود سلام می کند:… فَقلْ سَلاَمٌ عَلَیْکمْ … [ انعام / ۵۴]، او را دوست می دارد: … إِنَّ اللّهَ یحِبّ التَّوَّابِینَ … [بقره / ۲۲۲]، هزار باب رحمت از دنیا و آخرت به روى او می گشاید [مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۱۲۷] و نظیر کسی که گمشده خود را یافته است، از بازگشت بنده اش خوشحال می شود.[کافی، ج ۲، ص ۴۳۶] (به نقل از آیت الله مظاهری)
اگر توبه حر و بخشش امام حسین (علیه السلام) نبود شاید باور این آیه و حدیث از اعماق دل برای بسیاری لااقل سخت بود ولی حر در کربلا به تمام گناهکاران عالم آموخت که اگر انسان اراده کند که برگردد و در تصمیمش راسخ باشد راه باز است.
با این واقعیات رخ داده در تاریخ اسلام، درسی است برای پذیرش و رسیدن به یقین بر اینکه در هر مسیر زندگی، یک لحظه اگر به خود بیاییم و توبه ی واقعی داشته باشیم راه بازگشت همیشه به سویمان باز است:
الَّذِینَ تَابواْ وَأَصْلَحواْ وَبَیَّنواْ فَأوْلَئِکَ أَتوب عَلَیْهِمْ وَأَنَا التَّوَّاب الرَّحِیم (۱۶۰ بقره)
مگر کسانى که توبه کردند و [خود را] اصلاح نمودند و [حقیقت را] آشکار کردند پس بر آنان خواهم بخشود و من توبه پذیر مهربانم.
توبه حر و بخشش امام حسین
افزون بر این همه لطف و مهربانیاز خداوند، بعد از آن همه بدی و ظلم بنده، پرونده سیاه و پر از گناه او را نابود می فرماید و با گشودن یک پرونده جدید که ثواب توبه در آن می درخشد، بدی ها و سیئات قبلی را به نیکی و حسنه مبدّل می سازد: «إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأوْلئِکَ یبَدِّل اللَّه سَیِّئاتِهِمْ
حَسَناتٍ»[سوره فرقان، آیه ۷۰]
وَ هوَ الَّذِى یَقْبَل التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَ یَعْفواْ عَنِ السَّیِّاتِ وَ یَعْلَم مَا تَفْعَلون (سوره شوری آیه ۲۵)
و اوست کسى که از بندگانش توبه می پذیرد و از گناهان در می گذرد و آنچه را که می کنید، می داند.امیدوار بودن به خدا و مایوس نگشتن از درگاه او اگر توبه حر و بخشش امام حسین (علیه السلام) نبود شاید باور این آیه و حدیث از اعماق دل برای بسیاری لااقل سخت بود ولی حر در کربلا به تمام گناهکاران عالم آموخت که اگر انسان اراده کند که برگردد و در تصمیمش راسخ باشد راه باز است.
توبه حر و بخشش امام حسیننکته ی دیگری که باید مورد توجه قرار دهیم آن است که همان طور که خدای مهربان، خالق ما بندگان به این زیبایی عف و بخشش را در مورد بندگان دارد، ما نیز باید به تأسی از خدا و اهل بیت علیهم السلام این رفتار پسندیده را در مسیر درست خودش تقویت کنیم؛ در جایی که درست و پسندیده است
عفو کنیم و تنها به فکر انتقام نباشیم: چنانچه پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) می فرمایند: هر کس قدرت (بر انتقام) دارد گذشت کند، خداوند در روز لغزش از او درگذرد.[ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه، ج۸، ص۳۸۳۷]
امام علی (علیه السلام) درباره عفو می فرماید: (بدی یا خوبی را) به نیکی پاداش ده و از بدی درگذر، به شرط آنکه به دین لطمه ای نزند یا در قدرت اسلامی ضعفی پدید نیاورد.[ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه، ج۸، ص۳۸۳۹]
و خداوند نیز در قرآن کریم می فرماید: «وَأَن تَعْفواْ أَقْرَب لِلتَّقْوَى : اگر شما گذشت کنید، به پرهیزگاری نزدیکتر است . » [بقره / ۲۳۷]
رسول اکرم (صلی الله و علیه و آله) در بیانی می فرماید: «عفو و گذشت سبب عزت و آبرو می گردد. چرا که عفو چیزی جز عزت بر انسان نمی افزاید».[کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق؛ اصول کافی، ترجه مصطفوی، سید جواد، ج۲۳، ص۱۰۸]
حضرت در جایی دیگر فرمودند: آنگاه که بندگان در صحرای محشر گرد آورده شوند، آواز دهنده ای ندا می دهد آن کس که مزدش با خداست برخیزد و به بهشت رود. گفته می شود: چه کسی مزدش با خداست؟ می فرمایند: بخشایندگان مردم.[مکارم شیرازی، ناصر؛ پیشین، ج۲۰، ص۴۶۷]
توبه حقیقی حتماً پذیرفته می شود
از نظر قرآن و روایات، بلکه از نظر عقل، پذیرش توبه از سوى پروردگار متعال، حتمی است و هیچ شرطى ندارد. توبه، یک حالت است که با پشیمانی قلبى تحقّق می یابد و در پی آن، استغفار زبانى، عزم اصلاح و اصلاح، به عنوان لوازم توبه محقّق می شود.
بنابراین کسى که حتی یک عمر گناه کرده و گناهان او بزرگ و فراوان باشد، اگر به راستى از گذشته خود پشیمان شود و پشیمانى او با ترک گناه همراه باشد، به یقین باید بداند که خداوند تبارک و تعالى گناهان او را می آمرزد. البته در قرآن کریم به عدم پذیرش توبه برخی افراد اشاره شده است.[نساء / ۱۸- ۱۷]توضیح تفصیلی دارد که فعلاً در این فرصت با آن کاری نداریم، امّا به طور خلاصه باید گفت: قرآن، توبه همراه با لجاجت در ارتکاب گناه، توبه توأم با تسویف (به تأخیر انداختن)، توبه هنگام مرگ و توبه پس از مرگ را قابل پذیرش نمی داند.
توبه حقیقی حتماً پذیرفته می شود همان گونه که از حر پذیرفته شدآنگاه که بندگان در صحرای محشر گرد آورده شوند، آواز دهنده ای ندا می دهد آن کس که مزدش با خداست برخیزد و به بهشت رود. گفته می شود: چه کسی مزدش با خداست؟ می فرمایند: بخشایندگان مردم
این بیان نورانی قرآن کریم، حاکی از نپذیرفتن توبه حقیقی نیست و شرطی برای پذیرش توبه مقرّر نفرموده است، بلکه حاوى یک سلسله نکات مهمّ اخلاقى است. از جمله اینکه: انسان گناهکار، در اثر عادت به گناه، موفّق به توبه از گناه نمی شود و یا در برخى از موارد، خود را گناهکار نمی شمارد که پشیمان شده و توبه کند و در مواردى نیز پشیمانى واقعى براى گناهکار رخ نمی دهد و ندامت او در اثر کیفرى است که در مقابل راه خود مشاهده می کند و چنانچه رها شود، مجدّداً مرتکب همان گناهان خواهد شد و به دروغ، اظهار پشیمانى و ندامت می کند.
در برخی روایات[نهج البلاغه، حکمت ۴۱۷] نیز شرایطی برای توبه بیان شده است که تحلیل آن شرایط به طور فشرده چنین است که: شرایط توبه، همان لوازم توبه، نظیر عزم اصلاح و اقدام برای ترک گناه و جبران آن و اصلاح در آینده است و توبه حقیقی، این لوازم را در پی خواهد داشت.
برخی از آن شرایط هم در واقع امتیازات ویژه اى است که موجب درخشندگى بیشتر توبه می شود و نورانیّت خاصّی به توبه کننده و پرونده اعمال وى می بخشد و شاید بتوان گفت: از شرایط إکمال و کمال توبه به شمار می آید. بنابراین خدا ارحم الرّاحمین است و حتماً توبه بندگان را می پذیرد، هرچند گناه آنها بزرگ و فراوان باشد.
ای کاش تمام ما گناهکاران زانو تلمّذ خدمت استاد بزرگ کربلا یعنی حر شهید به زمین بزنیم و در این شب ها انقلابی در خود ایجاد کنیم …. آری حر ره صد ساله را یک شبه پیمود و به همگان آموخت درهای رحمت خدا به سوی بندگان باز است … حر در دانشگاه کربلا درس اخلاقی توبه را به صورت عملی تدریس کرد و شک شبهه را از تمام دیر باوران گرفت و ضربه مهلک تا ابد بر شیطان رجیم وارد کرد که تمام زحمت های آن ملعون به باد رود.
سایت حوزه
