صله رحم در زندگی
توجه به نزدیکان و دید و بازدید از اقوام و آشنایان یکی از زیباترین و با ارزش ترین کارهای
اخلاقی و دینی است که ما ایرانیان در طول سال بخصوص در ایام فراغت و تعطیلات مبادرت به انجام آن
می ورزیم، با رونق یافتن بازار دید و بازدید در ایام تعطیلات شادابی، طراوت و زیبایی خاصی به زندگی ها
بخشیده می شود.
صله رحم و به یاد داشتن نزدیکان و برقراری ارتباط با ایشان یکی از راههای مهم ابراز محبت، مهروزی
و نوع دوستی به حساب می آید.
با توجه به اهمیت و کارکرد مهمی که این واجب الهی در زندگی فردی و اجتماعی به دنبال دارد برای
تقویت و گسترش فرهنگ نوع دوستی و صله رحم سزاوار است با شناسایی و برطرف نمودن آسیب های پیشروی آن
موجبات بهره مندی از برکات این واجب دینی را فراهم نماییم.
معنا و مفهوم صله رحم در فرهنگ اسلامی
صله رحم از دو واژه صِلِه و رَحِم تشکیل شده است.
صله از ریشه «وصل» به معنای پیوستن دو چیز است [۱] معنای اصطلاحی صله رحم، ارتباط و دیدار با خویشاوندان
و کمک به آنها است.
[۲]
کلمه « ارحام » جمع کلمه «رحم» است و رحم در اصل به معنای محل نشو و نمای جنین
در شکم مادران می باشد ولی بعدها به عنوان استعاره و به علاقه ظرف و مظروف در معنای قرابت و
خویشاوندی استعمال شد، چون خویشاوندان همه در اینکه از یک رحم خارج شده اند مشترکند پس کلمه” رحم ” به
معنای نزدیک و ارحام به معنای نزدیکان انسان است.
[۳]
صله رحم و فقط دیدار نیست، همیاری هم هست.باید به یاد داشت فرهنگ صله رحم نباید تنها به دیدار
ختم شود بلکه سزاوار است، با آگاه شدن از نیاز و گرفتاری های اطرافیان قدمی در مسیر حل آن نیز
برداریم.
از این رو در روایتی از امام علی (علیه السلام) نقل شده است:«فَمَنْ أَتاهُ اللَّهُ مالًا فَلْیَصِلْ بِهِ قَرابَتَه[۴] کسی
که از سوی خدا ثروتی به دست آورد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند».
جایگاه و اهمیت صله ارحام در آیات و روایات
از آنجا که آموزه های ارزشمند اسلامی برای حفظ و تقویت بنیانهای اجتماعی و روابط خویشاوندی تأکید بسیاری دارد، ترک
و بی توجهی به ارحام، در منطق و فرهنگ اسلامی یکی از زشت ترین و بزرگترین گناهان کبیره به حساب
آورده است.
بی توجهی به ارحام در منطق قرآن آنقدر مورد نکوهش است که خداوند متعال در آیاتی چند به طور صریح
و آشکار از کسانی که به این واجب دینی بی توجهی می نمایند، به شدت نکوهش می نماید و ایشان
را از ترک صله رحم باز می دارد:«وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً؛
[نساء، آیه۱] و از خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می کنید و از [بریدن با] خویشاوندان پروا
داشته باشید، که خداوند بر شما نگاهبان است».
در مذمت و نکوهش قطع ارتباط با خویشاوند و شومی آن همین بس که در روایتی از امام باقر (علیه
السلام) نقل شده است که فرمودند:«مبادا با کسی که قاطع رحم است رفاقت کنی، زیرا من او را در سه
موضع از قرآن خدای عز و جل یافتم که به او لعن شده است.
[۶]
خداوند عز و جل می فرماید (۲۳ سوره محمد):«بسا باشد که اگر پشت دادید در زمین تباهی به بار
آورید و قطع رحم کنید (۲۴) آنهایند آن کسانی که خدا لعنتشان کرده است و آنها را از گوش و
چشم هایشان کور نموده است» و فرموده است (۲۴ سوره رعد):«آن کسانی که بشکنند پیمان خدا را پس از بستن
آن و ببرند از آنچه خدا فرمان داده که پیوست باشد و فساد کنند در زمین، آنانند که لعنت از
آن آنها است و بد خانمانی» و در بقره فرموده است (۲۷):«آن کسانی که بشکنند عهد و پیمان خدا را
پس از بستن آن و ببرند آنچه را خدا فرمان داده که پیوست شود و فساد کنند در زمین هم
آنانند زیان کاران».
نقش صله رحم در توسعه رزق و روزی و فقر زدایی: شاید در باور بعضی افراد ارتباط فقر زدایی و
توسعه روزی با مسئله صله ارحام و ارتباط با خویشاوندان قدری مشکل به نظر برسد!.
مگر می شود کسی با این شیوه بتواند فقر را از خود دور نماید.! چه ارتباطی بین این دو وجود
دارد؟
اگر قدری نگرش خود در خصوص اسباب رزق و عوامل توسعه روزی ارتقاء بخشیم و نگاه خود را در
خصوص محاسبات دنیایی و تأثیر گذار بودن عوامل مادی اصلاح نماییم، قدرت، اراده و تقدیر الهی را در این خصوص
پر رنگ تر خواهیم دید.
کسانی که روحیه ارتباط با دیگران در آنها قوی تر است امید بهتری به زندگی دارند
در واقع می توان
این چنین بیان داشت ارتباط با خویشاوند و دستگیری از ایشان موجب جلب رحمت و برکت الهی می شود قانون
ثابت و مشخصی که در فرهنگ روایات به آن اشاره شده است.
در روایتی از پیامبر اکرم نقل شده است:« هیچ خانواده ای صله رحم نمی کند، جز اینکه خداوند روزی را
بر آنها جاری می نماید و آنها در تحت حمایت خداوند هستند» [۷]
در روایتی دیگر نقل شده است:امام علی
(علیه السلام):«اِذا قَطَّعُوا الرحامَ جُعِلَتِ الموالُ فی أیدیِ الشرارِ؛[۸] هرگاه مردم قطع رحم کنند، ثروت ها در دست افراد شرور
قرار می گیرد».
یکی از معانی ظاهری و ابتدایی که از این روایت به دست می آید این است، کسانی که صله رحم
را قطع می کنند در این احتمال خطر قرار دارند که مالشان را از دست داده و افراد ناصالح مثل
دزدان و کلاه برداران آن را تصاحب نمایند.
از اینرو برای حفظ نعمت و دارایی سفارش به ارتباط با خویشاوندان شده است.
کما اینکه از امام علی علیه السلام نقل شده است:«حِراسَهُ النِّعَمِ فی صِلَهِ الرَّحِمِ؛[۹] حفظ نعمت ها در صله رحم
است».
ارتباط صله رحم و طول عمر
به طور طبیعی و زیستی کسانی که روحیه اجتماعی و نوع دوستی و ارتباط با دیگران در آنها قوی تر
است امید بهتری به زندگی دارند و نشاط و شادابی بهتری در زندگی ایشان خودنمایی می کند، از طرفی کسانی
که از روحیه انزوا گرا برخوردارند و هیچ تمایلی به ارتباط با نزدیکان ندارند، خود را از این نشاط محروم
ساخته اند.
این دسته افراد علاوه بر محروم شدن از نشاط اجتماعی از برکاتی که خداوند متعال برای ارتباط با خویشاوندان قائل
شده نیز محروم می شوند.
از جمله برکات ارزشمند ارتباط با خویشاوندان طول عمر معرفی شده است.
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل شده است:«مَن سَرَّهُ اَن یُنسَاَل َهُ فی عُمُرِهِ وَ یُوَسَّعَ لَهُ
فی رِزقِهِ فَلیَتَّقِ اللّه وَ لیَصِل رَحِمَهُ؛ [۱۰] هر کس دوست دارد که عمرش طولانی و روزی اش زیاد شود،
تقوای الهی پیشه کند و صله رحم نماید».
آسیب های پیش روی صله رحم
حذف گناهان کبیره از مجلس صله رحم
۱). از غیبت بپرهیزیم:
یکی از آسیب های شومی که شادی دیدار با نزدیکان را به سیاهی و تباهی مبدل می سازد دور شدن
از موازین اخلاقی و گرفتار شدن در دام رذایل و گناهان کبیره است.
گاهی دیده شده است مجلس دید و بازدید به مجلس توأم با گناهان مختلف از جمله غیبت و بدگویی از
دیگران مبدل می شود که شایسته فرهنگ و آموزه های اسلامی نیست و می بایست از آن اجتناب نمود.
۲). تجملگرایی و اسراف و زیاده روی:
از جمله آسیب های مجلس صله رحم تجملاتی شدن آن و گرفتار شدن در گناه اسراف و زیاده روی است.
این رویه نامناسب باعث می شود بازار دید و بازدید کمرنگ شود چرا که نوعاً افراد به واسطه چشم و
هم چشمی خواهان برگزاری مجلس مهمانی مشابه هستند در حالی که توانایی مالی آن را نیز ندارند.
و این موضوع به ختم ارتباطات خویشاوندی منجر می شود.
نتیجه گیری
با توجه به آثار و برکات فوق العاده ای که صله رحم و دیدار با آشنایان در پی دارد سزاوار
است با شناسایی و حذف گناهان رایج در این مجالس زمینه بهره مندی از آثار سودمند آن را برای خود
و دیگران فراهم نماییم.
===========================پی نوشت ها:[۱].
لغت نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۵۱۹٫[۲].
طاهری خرم آبادی، صله الرحم و قطیعتها، ص۱۲، مؤسسه نشر اسلامی.[۳].
ترجمه المیزان، ج ۴، ص۲۲۰٫[۴].
نهج البلاغه ، خطبه ۱۴۲ ، ص ۴۳۲ .
[۵].
الکافی، ج۲، ص ۶۴۱٫[۶].
همان، ج ۲، ص ۳۷۷٫[۷].
کنزالعمال، ج۶، ص۴۷۲، ح۱۶۶۰۷٫[۸].
کافی، ج ۲، ص ۳۴۸٫[۹].
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۰۶ ،ح۹۳۰۳[۱۰].
بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۱۰۲٫
تبیان
آواز عاشقانه مهرداد میناوند در مراسم ازدواج لاکچری اش 
