قربانی کردن از ریشه اسم قربان به معنای تقرب و نزدیکی به خداوند می آید یعنی انجام کارهایی که انسان را به خدا نزدیک می کند.
عید قربان یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان جهان است که در این روز به جشن و سرور و قربانی کردن می پردازند. در این روز حاجیانی که در مکه حضور دارند اعمال خود را تمام کرده و قربانی خود را انجام می دهند و بازمیگردند. اما امروز میخواهیم در این بخش از نیک صالحی فلسفه عید قربان را بررسی کنیم.
فلسفه عید قربان
عید قربان یا همان جشن پیروزی وظیفه بر غریزه رمز و رازهای بسیار در دل خود نهفته دارد که شاید از آنها بی خبر باشید.
با توجه به ماجرای قربانی کردن اسماعیل به دست ابراهیم که عامل شکل گیری
عید قربان شد، می توان این عید را عید پیــروزی وظیفه بر غریزه توصیف کرد.
مخلوقات خداوند سه دسته هستند:
۱ـ گروهی که فقط پیرو غریزه هستند، مانند: حیوانات.
۲ـ گروهی که فقط پیرو وظیفه هستند، مثل: ملائکه.
۳ـ گروهی که گاهی دنبال غریزه رفته و گاهی دنبال وظیفه میروند، مانند: انسان.
هرگاه انسان بر سر دو راهی غریزه و وظیفه قرار گرفت و غریزه را انتخاب کرد،
به سوی حیوانات گرویده، بلکه از حیوانات هم پستتر شده است، چون از عقل و فکر
و رهنمودهای انبیا استفاده ننموده است (اولئک کالانعام بل هم اضل) آنان همچون
چهارپایان بلکه گمراهترند.
همانا بدترین جنبندهها نزد خداوند، انسانهایی هستند که گویا کر و گنگ اند و حاضر به تعقل هم نیستند. اما همین که انسان در این دو راهی خطرناک وظیفه را انتخاب نمود و در خط ملائکه و پاکان قرار گرفت آن را عید میگیرد، مثلاً غریزه گرسنهگی و تشنهگی و شهوت انسان را به استفاده از آب و نان و به سوی همسر میکشاند، ولی وظیفه دستور میدهد که در ماه رمضان خودداری کن، کسانی که سی روز وظیفه را انتخاب کردهاند، روز عید فطر را باید عید بگیرند، زیرا وظیفه را بر غریزه ترجیح دادهاند.آری، عید قربان، روز پیروزی عقل و وحی بر هوی و هوس است.
قربان چیست؟
قربان عبارت از کارهای نیکی است که انسان به وسیله آن بخواهد خود را به رحمت خداوند نزدیک کند. بنابراین عمل نیکی که انسان انجام دهد تا بدان وسیله خویشتن را به رحمت حق تعالی نزدیک سازد، آن کار را قربان گویند؛ مانند فرمایش رسول اکرم(ص) که فرمود: نماز موجب تقرب و نزدیکی هر پرهیزکار به رحمت پروردگار است.
بدیهی است که مراد از تقرب به خدای تعالی، قرابت زمانی و مکانی نیست، چه بین خالق و مخلوق هیچگونه خویشاوندی وجود ندارد بلکه منظور آن است که از راه طاعت و انجام کارهای شایسته میتوان مشمول الطاف الهی قرار گرفت و به رحمت او نزدیک گردید. از جمله اعمالی که حجاج در روز دهم ذیالحجه در سرزمین منا بعد از رمی جمره عقبه انجام میدهند، کشتن شتر یا گاو و یا گوسفند و انفاق آن به مستحقین است تا به وسیله این عمل نیک به رحمت پروردگار نزدیک شوند که آن را قربان گویند و در زبان فارسی (یاء نسبت) به آن ملحق شده و نامش را قربانی گذارده اند، بنابراین قربانی برای امتثال امر خداوند متعال و تقرب به سوی اوست.
فلسفه عید قربان چست
عید قربان را عید اضحی نیز میگویند و وجه تسمیه آن چنین است: اضحی جمع است از ماده (ضحی) که به معنای ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب میباشد و هنگامی که خورشید بالا می آید (قبل از ظهر) و آن موقع را ضحی گویند، چنانکه در قرآن کریم آمده است: والشمس و ضحیها (قسم به خورشید و چاشتگاه آن). و چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی میکنند و قربانی را اضحیه یا ضحیه گویند، بدین سبب روز دهم ذیالحجه را که قبل از ظهر آن، عمل قربانی انجام میشود، عید اضحی نیز گفتهاند.
بد نیست آداب و اعمال شب و روز عید قربان را بدانید
الف) شب عید قربان
شب دهم ذیحجه شبی مبارک و جزء چهار شبی است که احیاء و شب زنده داری
در آن ها مستحب است. در شب عید قربان، درهای آسمان باز بوده و برای
این شب اعمالی ذکر شده است:
۱- زیارت امام حسین علیه السلام .
۲- خواندن دعای «یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلیَ الْبَرِیَّهِ» که در شب جمعه هم وارد شده است.
ب) روز عید قربان
روز دهم ذیحجه که روز عید قربان می باشد بسیار روز شریفی است و برخی از اعمال آن عبارت است از:
آداب و فلسفه عید قربان
۱- غسل
غسل در این روز سنّت مؤکد است و بعضی از علماء نیز آن را واجب دانستهاند.
۲- دعا
خواندن دعاهائی که وارد شده پیش از نماز عید و بعد از آن از جمله دعای ندبه و دعای
چهل و هشتم صحیفه سجادیه که اوّل آن «اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ» است و دعای
چهل و ششم صحیفه سجادیه که اینگونه آغاز میشود: «یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا یَرْحَمُهُ الْعِبادُ».
۳- نماز
نماز عید قربان دو رکعت است: در رکعت اول، بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند، بعد از قنوت پنجم، تکبیر دیگری بگوید، به رکوع رود، دو سجده بجا آورد، برخیزد و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید، به رکوع رود، بعد از رکوع دو سجده کند، تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد. در روز عید قربان مستحب است که بعد از نماز، با گوشت قربانی افطار شود.
آداب و اعمال شب و روز عید قربان
نماز عید، سورهٴ مخصوصی ندارد، امّا بهتر است در رکعت اول آن، سورهٴ شمس
و در رکعت دوم، سورهٴ غاشیه یا در رکعت اول سوره «سبح اسم» و در رکعت
دوم سوره «شمس» را بخوانند.
همچنین در قنوت نماز عید قربان، هر دعا و ذکری خوانده شود کافیست،
امّا بهتر است این دعا خوانده شود:
دعای مخصوص نماز عید قربان
اللّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمهِ وَ أهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهْلَ العَفْو وَالرَّحْمَهِ وَ أهْلَ التَقّویٰ وَالمَغْفِرَه، أسْئَلُکَ بَحَقِّ هدا الْیوَمِ الّذی جَعَلْتَهُ لِلمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّیٰاللهُ عَلیْه وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاَ وَ مَزیداً، أن تُصَلّی عَلیٰ مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أنْ تُدْخِلنی فی کُلِّ خَیْرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ أنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آل مُحَمَّدٍ، صَلَوٰاتُکَ عَلَیُهِ وَ عَلَیْهِمْ، اللّهُمَّ إنی أسْئَلَکَ خَیرَ مٰا سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّٰالِحُونَ وَاعُوذُ بِکَ مِمّا اسْتَعاذَ عِبادُکَ الْمُخْلِصوُنَ
«خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای شایسته عفو و رحمت و ای شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که قرارش دادی برای مسلمانان عید و برای محمّد صلی الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونی مقام که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و درآوری مرا در هر خیری که درآوردی در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی از آن محمّد و آل محمّد را که درودهای تو بر او و بر ایشان باد. خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست کردند از تو بندگان شایسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان شایسته ات.»
اعمال شب و روز عید قربان
۴- تکبیر
خواندن تکبیرات برای کسی که در منا باشد بعد از پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عید است و آخرش نماز صبح روز سیزدهم است. و کسانی که در سایر شهرها هستند نیز بعد از ده نماز از ظهر روز عید تا صبح دوازدهم این تکبیرات را بگویند. که این تکبیرات بنا بر روایت صحیح در اصول کافی از این قرار است:
اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ و لِلّه الْحَمْدُ اللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَهِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَبْلانا.
خدا بزرگتر از توصیف است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و ستایش
خاص خدا است خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمائی کرد خدا بزرگتر است بر آنچه
روزی ما کرد از چهارپایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خدا است برای آنکه آزمود ما را.
و مستحب است که به مقداری که توانایی است این تکبیرات بعد از نمازها تکرار شود.
افکار نیوز و حوزه