آشنایی با عوامل مرگ قلب از منظر قرآن کریم

یکی از چیزهایی که انسان را از خداوند دور می کند تیرگی قلب است که به دلایل مختلف ایجاد می شود. از مهمترین علل سیاه و سنگ شدن قلب گناه است که به مرور با انجام گناهان فراوان قساوت قلب شکل می گیرد. در این بخش از نیک صالحی می خواهیم درباره عوامل مرگ قلب از دیدگاه قرآن صحبت کنیم.

عوامل مرگ قلب از دیدگاه قرآن

قساوت قلب یکی از بیماری‌های روحی است که منشا بسیاری از آلودگی‌ها و گناهان می‌شود.

عواملی که موجب مرگ قلب و یا سختی آن می‌شود طبق قرآن و روایات ائمه معصومین (ع) عبارتند از:

۱ ـ. تکذیب آیات الهی:

قرآن کریم یکی از عوامل مهم مرگ قلب و قساوت آن را تکذیب آیات الهی می‌داند که در سوره بقره می‌فرماید: پس سخت گشت دل‌های شما (یهود) بعد از این آیات الهی پس قلب‌های شما مانند سنگ است در سختی بلکه سخت‌تر از سنگ است در قساوت .

۲ ـ. انجام گناه:

گناه بزرگترین سبب مرگ و قساوت قلب است هر گناهی که از انسان سر می‌زند به تدریج باعث تیرگی قلب شده مگر آنکه زودتر توبه کند تا پاک و تمیز شود.

امام علی (ع) می‌فرماید: قلب‌ها قساوت دار نشد مگر به سبب بسیاری گناهان امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم همواره می‌فرمود:هیچ چیز، چون گناه قلب را تباه نکند قلب همچنان بر گناه اصرار ورزد تا اینکه بر آن غالب آید و آن را وارونه کند . امام باقر (ع) می‌فرماید: هیچ بنده‌ای نیست جز آنکه در دلش نقطه سفیدی است و هر گاه گناهی کند در آن نقطه سیاهی پدیدار شود اگر توبه کند آن سیاهی برود و اگر دنبال گناه رود سیاهی بیفزاید تا آنجا که همه سفیدی دل را فرو گیرد و چون این سفیدی از سیاهی گناهان پوشیده شود دیگر صاحب آن دل سیاه هرگز به خوبی و صلاح برنگردد.

۳ ـ. آرزو‌های دراز:

آرزو‌های دراز و خواهش‌های دنیوی و خواسته‌های نفسانی که برای رسیدن به آن خواسته‌ها نهایتی پیدا نمی‌شود از دیگر عوامل مرگ قلب است. حضرت علی (ع) فرمود:به واسطه‌ی دو چیز از شما می‌ترسم یکی هوای پرستی و دوم آرزوی دراز. زیرا پیروی از هوای نفس شما را از حق باز می‌دارد و آرزوی دراز انسان را از آخرت به فراموشی می‌اندازد.

عوامل مرگ قلب از دیدگاه قرآن

۴ ـ. پرخوری:

رسول خدا (ص) فرموده است: نمیراند دل‌ها را جزء زیاد خوردن و آشامیدن زیرا قلب‌ها می‌میرند همانند زراعتی که بیش از حد آبش دهند.

علی (ع) می‌فرماید: بپرهیزید از پرخوری که آن سبب قساوت دل و کسل کننده در نماز و خراب کننده بدن است.

۵ ـ. پرگویی:

پرگویی و زیاد سخن گفتن اگر به حرام باشد مثل دروغ و غیبت و سخن چینی حتما موجب قساوت قلب می‌شود، چون گناه است و مراد از پرگویی یعنی سخنانی که هیچ نفعی نداشته باشد و سخنان لغو باشد که زیادی آن مکروه و موجب قساوت است.

امام صادق (ع) فرمود: حضرت عیسی (ع) فرموده است: زیاد سخن نگویید در غیر ذکر خداوند زیرا آنان که پرگویی می‌کنند در غیر ذکر خداوند دلهاشان قساوت دار است لکن خودشان نمی‌دانند.

۶ ـ. پرخوابی:

علی (ع) فرموده است: بسیار خوردن و خوابیدن قلب را فاسد و آن را می‌کشد ؛ و امام صادق (ع) فرموده است: زیاد خوابیدن قلب را از تفکر باز داشته و قسی می‌کند.

۷ ـ. ثروتمندی زیاد:

علی (ع) فرموده است: مال زیاد دین شخص را فاسد می‌کند و باعث قساوت قلب می‌شود.

۸ ـ. غفلت:

امام باقر (ع) به جابر جعفی فرموده است: پرهیز کن از غفلت که در غفلت قساوت قلب است.

بد نیست راه‌ کارهای درمان قساوت قلب را بدانید

گفتنی است که کسب مهرورزى و رأفت، برای آنانی که سنگدلی در وجودشان نهادینه شده، بسیار دشوار است، اما در عین حال محال نبوده و نباید از رحمت و لطف الهی ناامید شد.

بنابراین در مرحله نخست، پیشگیری از سنگدلی آسان‌تر از درمان آن است، اما در مرحله بعد راه‌کارهایی برای درمان این بیماری روحی و روانی، در آیات روایات آمده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۱٫ یاد خدا: اولین و مهم‌ترین راه‌ رهایی از سنگدلی به یاد خدا بودن است. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیث‏ … تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى‏ ذِکرِ اللَّه»؛ خداوند بهترین سخن را نازل کرده … که از شنیدن آیاتش لرزه بر اندام کسانى می‌افتد که از پروردگارشان در هراسند، سپس ظاهر و باطنشان به سمت ذکر و یاد خدا نرم و لطیف می‌شود.

امام باقر(ع) به یکی از یارانش توصیه می‌کند: از بسیار یاد کردن خدا در خلوت‌‌ها
کمک گرفته و دلت را نرم کن.

۲٫ پیروی از پیامبران الهی: «… وَ جَعَلْنَا فىِ قُلُوبِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَهً وَ رَحْمَهً»؛…
عیسى بن مریم را فرستاده و به او انجیل هدیه کرده و در دل پیروانش، رأفت و رحمت قرار دادیم.

راه‌ کارهای درمان قساوت قلب

۳٫ یتیم نوازی: امام باقر(ع) از پیامبر خدا(ص) نقل می‌کند: هرکس نگران سنگ‌دلی خویش
است، نزد یتیمى رفته و به او مهربانى کند و دست نوازش بر سرش بکشد تا
دلش به اذن خدا نرم شود.

۴٫ تلاوت قرآن: در روایت آمده است: قرآن را زیبا تلاوت کنید که سودمندترین
داستان‌ها در آن است و با قرآن شفا گیرید که شفای دل‌ها در او است.
۵٫ کمک از لطف و رحمت خدا: «فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُم»؛به (برکت) رحمت الهى،
در برابر مردم، نرم (و مهربان) شدى!
۶٫ تضرّع به درگاه الهى: چنانچه در بند سوم عوامل قساوت قلب بیان شد،
آیه ۴۳ سوره انعام ناله و زاری نکردن را نشانی از سنگ‌دلی می‌داند؛ از این‌رو
در طرف مقابل می‌توان گفت که تضرع در برابر خدا به نرم‌شدن دل‌ها خواهد انجامید.

در پایان، توجه شما را به توصیه‌ای از پیامبر اسلام(ص) خطاب به امام علی(ع) جلب می‌کنیم:
«یا علیُّ، خَمْسَهٌ تَجلُو القَلْبَ و تَذْهبُ بالقَساوَهِ: مجالَسَهُ العالِمِ، و مَسحُ رَأسِ الیتیم،
و کَثرهُ الاستِغْفارِ بالأسحارِ، و ترکُ السَمَر باللَّیلِ، و الصَّومُ بِالنهارِ.»
پنج چیز قلب را صیقل داده و سنگ‌دلی را از بین می‌برد: همنشینی با دانشمندان،
دست کشیدن بر سر یتیم، بسیار طلب آمرزش کردن در سحرگاهان، شب زنده‌داری، و روزه گرفتن.

افکار نیوز و حوزه