شرق و غرب در قرآن به چه معناست؟

شرق و غرب در قرآن به چه معناست؟ آیا در قرآن از جهات چهارگانه نامبرده شده؟

در قرآن کریم، در
مناسبت‌های مختلف به واژه «مشرق» و «مغرب» به صورت مفرد، تثنیه و جمع اشاره شده است که به معنای جهت
جغرافیایی آمده است از جمله:

۱٫
مشرق و مغرب به معنای جهت جغرافیایی (شرق و غرب)، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: [۱]«ولله المشرق و المغرب فاینما
تولوا فثم وجه الله ان الله واسع علیم» «مشرق و مغرب از آن خداست و به هر طرف رو کنید،
خدا آنجاست، خداوند بی‌نیاز و داناست» از آیه مذکور برمی‌آید که خداوند در همه جهات حاضر و ناظر است و
موجودی مادی نیست که متعلق به یک جهت ویژه، باشد بلکه او درتمام جهات وجود دارد.[۲] و منظور از «مشرق»
و «مغرب» جهات شش‌گانه است و خداوند متعال در همه‌جا و در تمام جهات وجود دارد و تمام جهات هستی
در تسلط قدرت اوست.

یا در آیه ۱۴۲، همین سوره، مجدداً مشرق و مغرب به معنای جهات شش‌گانه آمده است همچنین در سوره‌ها و
آیات: بقره ۱۷۷، و ۲۵۸؛ شعرا، ۲۸، معراج،۴۰، صافات ۵، زمل، ۹، الرحمن، ۱۷،[۳]

در آیات مذکور گاهی تعبیر به
مشرق و مغرب به صورت مفرد شده و گاهی تعبیر به «مشرقین» و «مغربین» آمده است.

۲٫
گاهی منظور طرف یا اطراف خاص طلوع یا غروب خورشید می‌باشد، چنان‌که در آیه ۲۵۸، سوره بقره در داستان و
احتجاج حضرت ابراهیم ـ علیه‌السّلام ـ بر ضد نمرودیان به طلوع (مشرق) و غروب (مغرب) اشاره شده است.[۴]

۳٫
جهات چهارگانه شرق و غرب و جهات بین آن دو است که شامل جنوب و شمال می‌شود، چنان‌که خداوند متعال
می‌فرماید: «قال رب المشرق و المغرب و ما بینهما ان کنتم تعقلون؛[۵] (موسی) گفت: «او پروردگار مشرق و مغرب و
آنچه میان آن دو است، می‌باشد اگر شما عقل و اندیشه خود را به کار می‌گرفتید.»

۴٫
گاهی نیز کلمه «مشرق» و «مغرب» به بعد کروی بودن زمین اشاره می‌کرد.
از آنجا که در هر دو نیم‌کره، یک مشرق و یک مغرب وجود دارد، پس در نتیجه کره زمین دو
مشرق و دو مغرب وجود دارد، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «رب المشرقین و رب المغربین»[۶]

۵٫
گاهی نیز «مشرق» و «مغرب» در قرآن کریم، اشاره به بخش‌های متعدد طلوع و غروب دارد چنان‌که خداوند متعال
می‌فرماید: « وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا…
؛[۷] و مشرق‌ها و مغرب‌های پر برکت زمین را به آن قوم تضعیف شده (زیر زنجیر ظلم و ستم) واگذار
کردیم…
»

توضیح آنکه زمین‌های پهناور به خاطر خاصیت کروی بودن زمین در افق‌ها، مشرق‌ها و مغرب‌ها اختلاف دارند.[۸]

همچنین در
قرآن کریم به جهات دیگر نیز اشاره شده است مانند: جهت فوق و تحت؛ چنان خداوند متعال می‌فرماید: «لأکلوا من
فوقهم و من تحت ارجلهم…
؛[۹] از آسمان و زمین روزی خواهند خورد…
».

و نیز سوره واقعه، آیه ۴۱ و…

بنابراین، در قرآن کریم از جهات شش‌گانه سخن آمده است.

تبیان