ذخیره برای بعد از مرگ
از آنجا که بهترین ذخیره برای انسان به ویژه بعد از مرگ ذخیره عمل صالح و باقیات الصالحات است و
با فرا رسیدن مرگ و وفات انسان تمامی ارتباط او با دنیا و زخارف دنیا قطع می شود و طبق
احادیث شریفه رابطه او با عالم ملک منقطع می گردد، جز آنچه از باقیات صالحات و آثار ماندگار از او
در عالم دنیا مانده باشد که برای خدا انجام گرفته و مایه تأیید و تقویت دین و مسلمانان و برکات
آن برای آیندگان و نیازمندان و اصلاح امور و ارتقای معارف حقه و ارزش های الهی و ولائی باشد و
طبق احادیث شریف آثار ماندگار باشد.
در ادامه به توضیح مختصری پیرامون این باقیات صالحاتی که در روایت بیان شده
می پردازیم:
باقیات صالحات از مسائل مهمی است که قرآن نیز در دو آیه بر آن تأکید کرده است: «وَ
یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْاْ هُدًى وَ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیرْ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَ خَیرْ مَّرَدًّا»[۱]؛ « و خدا هدایت یافتگان
را بر هدایت مى افزاید و اعمال صالحى که (اجرش نعمت) ابدى است نزد پروردگار تو بهتر (از مال و
جاه فانى دنیا) است هم از جهت ثواب الهى و هم از جهت حسن عاقبت اخروى».
«الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَهُ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً».[۲] ؛ « مال و
فرزندان، آرایش و زیور زندگى دنیا هستند، ولى اعمال شایسته پایدار نزد پروردگارت از جهت پاداش بهتر و از لحاظ
امید داشتن به آنها نیکوتر است».
قطعاً باقیات صالحات از موضوعات مهمی بوده که برای لزوم تلاش در کسب آن، روایات بسیاری وجود دارد و حتی
در روایتی از باقیات صالحات تعبیر به گنج شده است که گنج واقعی برای انسان، همین می تواند باشد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداى عزوجل به موسى (علیه السلام) فرمود: در شب و روز مرا بسیار یاد کن
و هنگام ذکر من خاشع باش، و به هنگام بلا شکیبا باش، و پیش ذکر من آسوده باش و مرا
پرستش کن و چیزى را شریک من قرار مده، بازگشت همه به سوى من است، اى موسى مرا (براى روز
درماندگى) ذخیره خود ساز، و گنج (باقیات صالحات) کردارهاى شایسته و پاینده خود را به من بسپار».[۳]
« باقیات صالحات؛
اعمال صالحى است که نزد خدا محفوظ مى ماند و باعث شکر و اجر عظیم خداوند مى شود ».[۴]
بنابر
این تعریف، باقیات صالحات اعمال صالحی هستند که انسان در دنیا انجام داده و در آخرت ثمره اش را می
بیند.
طبق این تعریف می توان در وجه تسمیه این اصطلاح گفت: «اعمال انسان، براى انسان نزد خدا محفوظ است و
این را صریح قرآن فرموده است.
پس اعمال آدمى براى آدمى باقى مى ماند و از آن به باقیات یاد می شود.
حال اگر آن عمل صالح باشد باقیات صالحات خواهد بود، و این گونه اعمال نزد خدا ثواب بهترى دارد، چون
خداى تعالى در قبال آن به هر کس که آن را انجام دهد پاداش خیر مى دهد و نیز نزد
خدا بهترین آرزو را متضمن است».[۵]
در این جا تعدادی از مصادیق باقیات صالحات را بر اساس روایات و کلام
بزرگان بر می شمریم:
الف.
ذکر گفتن : «امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) از کنار مردى عبور می
کرد که در باغش درخت می کاشت.
پس آن حضرت (صلی الله و علیه وآله) در کنارش ایستاد و فرمود: تو را راهنمائى نکنم بر کاشتن درختى
که ریشه اش پا برجاتر و میوه هایش زودرس تر و بهتر و پاینده تر باشد؟ عرض کرد: چرا مرا
رهنمائى فرما اى رسول خدا، فرمود: چون بامداد کنى و شام کنى بگو: «سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا
اله الا اللَّه و اللَّه اکبر»؛ زیرا اگر آن را بگویى به شماره هر تسبیحى ده درخت در بهشت دارى
(که هر درختى از آنها یک نوع) از انواع میوه ها (می دهد) و آنها از (باقیات صالحات) است».[۶]
در
این روایت اگرچه تعدادی از ذکرها بیان شده است، ولی می توان این استنباط را داشت که هر ذکری که
در آن یاد خداوند و حمد و ثنای او وجود داشته باشد، می تواند مصداقی از باقیات صالحات قرار گیرد.
ب.
نماز خواندن : «امام صادق (علیه السلام): باقیات صالحات همان نماز شب و دعای سحر است ».[۷]«راوی از امام صادق
(علیه السلام) در مورد باقیات صالحات پرسید، ایشان فرمود: باقیات صالحات همان نماز است؛ پس بر انجام آن مراقبت کن…
».[۸]بهشت
ج.
در برخی از روایات نیز محبت اهل بیت علیهم السلام به عنوان باقیات صالحات شمرده شده است: «امام صادق (علیه
السلام) به حصین بن عبد الرحمن فرمود: محبت ما اهل بیت را کوچک مشمار که آن از باقیات صالحات است».[۹]
«ابوبصیر می گوید: امام صادق (علیه السلام) در بیان باقیات صالحات فرمودند که همان ائمه اطهار می باشند ».[۱۰]
د.
معانی کلی دیگری نیز در ضمن معنای باقیات صالحات ذکر شده است: « باقیات صالحات همان علم و عمل درست
است و این دو بهتر از مال و مقام هستند؛ زیرا نفع این دو دائمی و باقی می باشد اما
مال و مقام، از بین می روند ».[۱۱]
«(در بیان باقیات صالحات)….
بالاترین درجه ثواب، تفکر در معرفت و شناخت خداوند و در کس محبت او می باشد؛ زمانی که انسان می
گوید سبحان اللّه همانا به دست آورده که خداوند از هر چیزی که شایسته او نیست، منزه می باشد و
این سعادت بزرگ برای انسان است».[۱۲]
« نمازهای پنج گانه، اعمال حج، روزه ماه رمضان و…
ذیل باقیات صالحات قرار می گیرند ».[۱۳]
این ها موارد و مصادیقی بودند که در احادیث و تفاسیر برای باقیات
صالحات به معنای اول، ذکر شده‌اند اما همان گونه که گفته شد اینها در مقام حصر نبوده و تنها ذکر
مصداق می باشد و این اصطلاح می‌تواند دایره بسیار وسیعی را در بر بگیرد.
در روایتی از امام صادق علیه السلام است که می فرماید: اجر و پاداشى انسان را (پس از مرگ) دنبال
نمی کند مگر سه خصلت:
۱٫
صدقه جاریه اى که پس از مردن شخص نیز جریان داشته باشد و این صدقه حتی اگر تا روز قیامت
هم باقى باشد، پاداشش به آن شخص می رسد.
صدقه و خیراتى که وقف نموده که به ارث وارث نیز نرسد.۲٫
روش خیر و سیره هدایت کننده‌ای که ایجاد کرده و خود به آن عمل می نموده و دیگران هم پس
از آن به آن عمل می نمایند.۳٫
فرزند صالحى که براى او استغفار نماید».[۱۴]
در روایتی دیگر حضرت فرمودند: شش خصلت است که مومن بعد از مردن
از آنها بهره مند می گردد:
۱٫
فرزند صالحى که براى او استغفار نماید.۲٫
قرآنی که از خود به یادگار گذاشته و پس از مرگش خوانده مى شود.۳٫
چاه آبى که حفر کرده و در اختیار مردم گذاشته است.۴٫
درختى که غرس کرده.۵٫
آبى که به جریان انداخته و وقف کرده.۶٫
روش نیکویى که پس از مرگش مردم به آن عمل می کنند.»[۱۵]
تبیان
تزئینات زیبای شب یلدا و میوه آرایی 
