آیا خطبه حضرت علی (ع) در مورد ناقص بودن عقل زنان صحت دارد؟

خطبه حضرت علی (ع)

امروزه متاسفانه شبهات زیادی در مورد دین و آموزه های آن مطرح بوده و بعضا به روایات شفاهی رسیده
از پیامبر(ص) و اهل بیت و یا گزارشات تاریخی موجود در کتب تاریخی مختلف ، استدلال میشود که بدون بررسی
اعتبار اسناد آنها ، در همه فضاهای مجازی در حال گسترش و پخش است .

آنچه که عقل انسانی حکم میکند و از پیامبر و اهل بیت (ع) نیز به ما رسیده است ، برای
بررسی صحت و اعتبار روایات مذکور دو راه بیشتر وجود ندارد :

۱ اعتبار زنجیره راویان روایت تا پیامبر(ص) و
یا امام(ع)

۲ تطبیق روایت با مضامین قرآن

پیامبر(ص) فرمودند :

ای مردم : هر حدیثی از من نقل کردند
و مطابق قرآن بود ، اعتراف میکنم که مال من است.
در غیر اینصورت از من نبوده و نسبت دروغ به من بسته اند .
۱

تذکر : شرط دوم ، در هر حال باید مورد عنایت قرار گیرد ، حتی اگر سلسله راویان حدیث
، به ما درست رسیده باشند ، چرا که آنهایی که در جعل احادیث خبره شده بودند ، قطعا در
جعل سلسله راویان احادیث ، بیشترین همت را برای تثبیت آنها بکار برده اند.

یکی از خطبه هایی که در نهج البلاغه ، به امام علی(ع) نسبت داده شده ، خطبه ایست که ایشان
بعد جنگ جمل ، برای مردم ایراد کرده و بشرح ذیل ، زنان را ناقص العقل قلمداد کرده است
:

” ای مردم، زنها از لحاظ ایمان و ارث و خرد کم بهره هستند ، ۲ ـ اما نقصان
ایمانشان بجهت نماز نخواندن و روزه نگرفتن در روزهای حیض است، ۳ـ و جهت نقصان خودشان این است که (در
اسلام) گواهی دو زن به جای گواهی یک مرد است ، ۴ـ و از جهت نقصان نصیب و بهره هم
ارث آنها نصف ارث مردان می باشد، ۵ـ پس از زنهای بد پرهیز کنید، و از خوبانشان برحذر باشید، ۶ـ
و در گفتار و کردار پسندیده از آنها پیروی نکنید، تا در گفتار و کردار ناشایسته طمع نکنند.
” ۲

برای بررسی صحت خطبه فوق ، کافیست که واکاوی درستی در اسناد و تطابق مضمونی آن با قرآن
انجام شده و به جعلی بودن آن ، پی برد.

۱ بررسی صحت اسناد خطبه

روایت فوق به صورت کامل و یا در برخی منابع بصورت ناقص و صرفا عبارت « ان النساء نواقص العقول
» در منابع مختلف روایی آمده که در تمامی منابع فوق روایت مذکور بصورت مرسل ۳ یا مرفوع ۴ وارد
شده است و در یکی از منابع نیز در سلسله سند آن ابوطالب مکی دیده میشود که دچار جنون گردیده
بود و قابل اعتماد نیست.

۲ عرضه روایت به قران کریم

آیات قرآن کریم چه در مقام خلقت زن و مرد ، چه در مقام بیان مسئولیت ، چه در مقام
مراتب ایمان و پذیرش عمل ، چه در مقام بیان کرامت انسانی ، چه در مقام بیان اغواء و فریب
خوردن و گمراهی از حق و چه در مقام ارائه الگو و نمونه ایمانی ، زن و مرد را بصورت
مساوی در کنار هم قرار داده و هنگام مراجعه به قرآن کریم و تلاوت این کتاب شریف و الهی ،
هیچ تفاوتی از جهات مذکور میان زن و مرد دیده نمی شود :

• مقام خلقت: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ
اتَّقُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَهٍ وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا…
۵

• مقام بیان مسئولیت: « إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُوْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِینَ وَ الْقَانِتَاتِ وَ الصَّادِقِینَ
وَالصَّادِقَاتِ وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِرَاتِ وَ الْخَاشِعِینَ وَ الْخَاشِعَاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَاتِ وَ الصَّآئِمِینَ وَ الصَّآئِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ
الْحَافِظَاتِ وَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَ الذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَهً وَ أَجْراً عَظِیماً.
۶

• مقام ایمان و پذیرش عمل: « وَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّلِحَتِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَِکَ
یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ وَلَا یُظْلَمُونَ نَقِیراً.
۷

• مقام بیان کرامت انسانی: « یَآ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَ أُنثَی وَ جَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَ
قَبَآئِلَ لِتَعَارَفُواْ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ.
۸

و آیات متعدد دیگر از جمله بقره آیات ۳۵ و ۳۶ ، تحریم آیات ۱۱ و ۱۲.

لذا بر اساس آیات قرآن ، تفاوتی در ایمان و مسئولیت پذیری و کرامت انسانی و یا بالعکس فریب و
گمراهی، میان زن و مرد دیده نمی شود و هرجا صحبت از کوتاهی در انجام مسئولیت یا گمراهی است، مساله
دو سویه و بر زن و مرد اطلاق دارد و جنسیت بر اساس آیات قرآن کریم در ایمان و یا
گمراهی افراد نقشی ندارد و بالعکس در آیات قرآن کریم تصریح شده است که نفس انسانی مخاطب تقوا و فجور
است نه جنسیت:

« وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا * وَقَدْ خَابَ مَن
دَسَّاهَا » ۹

نظر مرحوم آیه اله دکنر صادقی تهرانی :

این که در بعضی منابع (منسوب به امیرالمؤمنین ع) آمده است: « زنان ناقص الإیمان هستند؛ چون
در ایّام حیض نماز نمی خوانند و روزه نمی گیرند »، جعلی می باشد؛ زیرا نماز نخواندن و روزه نگرفتن
در ایّام حیض ، اطاعت از اوامر الهی است، و این یعنی کمال ایمان، نه نقص ایمان.

و در یک کلام :

آنچه که از آیات قران بر می آید ، هیچگونه اهانت و یا ارزش درجه دومی برای زن بدست
نمی آید و از طرف دیگر امام علی(ع) که به اقرار همه بزرگان دو فرقه مسلمان ، از مومن ترین
مردم به قرآن بوده و بر اساس حدیث ثقلین ، از معتبرترین شارحان دین و کتاب خدا بوده است ،
هیچگاه ، سخنی مخالف مضامین و اصول قرآنی به زبان نیاورده ، و یا از آیات قرآن در جهت تحقیر
جنس زن استفاده ننموده است.

زیرنویسها :

۱- أیها الناس ما جاءکم عنی یوافق کتاب الله فأنا قلته و ما جاء‌کم یخالف کتاب الله
فلم أقله – ۸۶۰ نهج الفصاحه و وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص ۷۹، ح ۱۵

۲- معاشر الناس، ان النساء
نواقص الایمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول، ۲ـ فاما نقصان ایمانهن فقعودهن عن الصلوه والصیام فی ایام حیضهن، ۳ـ و اما
نقصان عقولهن فشهاده أمرأتین کشهاده الرجل الواحد ۴ـ و اما نقصان حظوظهن فمواریثهن علی الانصاف من مواریث الرجال، ۵ـ فاتقوا
شرار النساء، و کونوا من خیارهن علی حذرٍ، ۶ـ ولا تطیعوهن فی المعروف حتی لایطمعن فی المنکر.» خطبه ۷۹ نهج‏البلاغه

۳- حدیث مرسل- اصطلاحی در علم درایه و- حدیثی است که راوی، آن را از معصوم نشنیده، لیکن بدون واسطه
از وی نقل کرده باشد و یا با واسطه نقل کرده، امّا واسطه را فراموش کرده و به فراموشی تصریح
نموده و یا از روی عمد یا سهو آن را نیاورده باشد و یا واسطه را با ابهام ذکر کرده
باشد، مانند تعبیر «عن رجلٍ» یا «عَن بعض اصحابنا» ( نهایه الدرایه (سیدحسن صدر)ص۱۸۹ )

۴- حدیثی که یک- یا
بیشتر از یک- راوی آن از میانه یا آخر سند آن افتاده باشد .
( نهایه الدرایه (سیدحسن صدر) ص۱۸۲-۱۸۳.
)

۵- نساء ، آیه ۱ (ای مردم بترسید از آن خدایی که شما را از نفس واحد آفرید و
جفت او را از آن [ از همان نفس ] خلق کرد.
)

۶- احزاب، آیه ۳۵ (مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان عبادت‏
پیشه و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شکیبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان
صدقه‏دهنده و مردان و زنان روزه‏ دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنانی که خدا را فراوان
یاد می ‏کنند خدا برای [همه] آنان آمرزشی و پاداشی بزرگ فراهم ساخته است.» )

۷- نساء ، آیه ۱۲۴
(و هر کس کارهای شایسته انجام دهد، چه مرد باشد و چه زن، در حالی که مؤمن باشد پس آنان
به بهشت وارد می ‏شوند و کمترین ستمی به آنان نمی ‏شود.
)

۸- حجرات ، آیه ۱۳

۹- شمس ، آیات ۷-۱۰

آفتاب