قرص متوترکسات یکی از داروهایی است که برای درمان سرطان یا برخی از بیماریهای خودایمنی تجویز میشود. در این مطلب به معرفی متوترکسات و کلیه اطلاعات این دارو میپردازیم، پس تا انتها همراه ما باشید.
قرص متوترکسات یکی از داروهایی است که برای درمان سرطان یا برخی از بیماریهای خودایمنی تجویز میشود. این دارو را تنها میتوان با تجویز مستقیم و مطابق دستورالعمل پزشک مصرف کرد و برای تهیه آن به نسخه پزشک نیاز دارید. سوالات مختلفی پیرامون مصرف قرص متو ترکسات مطرح میشود که از جمله این سوالات میتوان به عوارض، تداخل دارویی و نحوه مصرف اشاره کرد. در ادامه این مطلب از مجله تلفن خونه به معرفی متوترکسات و کلیه اطلاعات این دارو میپردازیم، پس تا انتها همراه ما باشید.
قرص متوترکسات چیست؟
ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که قرص متوترکسات چیست؟ قرص methotrexate جزو دستهای از داروها با نام ضد متابولیت (antimetabolite) است که شرایط التهابی بیماریهایی مانند آرتریت روماتوئید و پسوریازیس را بهبود میدهد. این دارو همچنین با کند کردن رشد سلولهای سرطانی، برای درمان سرطان تجویز میشود. باتوجه به عوارض و خطرات قرص متو ترکسات، بدون تجویز پزشک نمیتوان این دارو را مصرف کرد.
- نامهای تجاری متوترکسات: Trexall و Rheumatrex
- نامهای دیگر: Amethopterin و MTX
- اشکال دارویی: قرص، ویال تزریقی
کاربرد قرص متوترکسات
حالا به این سوال میرسیم که کاربرد قرص متوترکسات چیست؟ قرص methotrexate در موارد مختلفی تجویز شده و برای درمان بیماریها مورد استفاده قرار میگیرد. در ادامه به معرفی کاربردهای تجویز قرص متوترکسات میپردازیم.
درمان سرطان
متوترکسات برای درمان انواع خاصی از سرطان استفاده میشود. این دارو مانع از رشد سلولهای سرطانی شده و در درمان آنها موثر است. برای درمان سرطان از دوزهای بسیار بالاتر متوترکسات استفاده میکنند و معمولا به شکل تزریقی مورد استفاده قرار میگیرد. قرص methotrexate برای بهبود این موارد سرطانی تجویز میشود:
- لوسمیهای حاد
- لنفوم غیر هوچکین (Non-Hodgkin’s lymphoma)
- سارکومهای بافت نرم و استخوان
- تومورهای جامد مانند سرطان سینه، ریه، سر و گردن، مثانه، دهانه رحم، تخمدان و بیضه
بیماریهای خود ایمنی
یکی از دیگر موارد تجویز متوترکسات، درمان برخی از بیماریهای خود ایمنی است که دیگر روشهای درمانی برای بهبود آنها موثر نبودهاند. متوترکسات برای درمان این بیماریها، مکانیسم دفاعی سیستم ایمنی را تغییر میدهد. برای درمان بیماریهای خود ایمنی زیر قرص متوترکسات تجویز میشود:
- پسوریازیس: نوعی بیماری پوستی است که در آن سلولهای پوستی با سرعت زیاد رشد کرده و در پی آن تکههای برجسته در پوست به وجود میآیند.
- آرتریت روماتوئید: این بیماری التهاب شدید مفاصل بوده که در اثر حمله سیستم ایمنی بدن به بافت مفاصل اتفاق میافتد.
- بیماری کرون: در این بیماری، سیستم ایمنی بدن پوشش داخلی دستگاه گوارش را مورد حمله قرار داده و علائمی مانند اسهال، درد، تب و کاهش وزن را ایجاد میکند.
- اسکلروز چندگانه (MS): شرایطی است که سیستم ایمنی به اعصاب حمله میکند و رفته رفته توان حرکتی، گفتاری و… بیمار را تحت تاثیر قرار میدهد.
شیوه مصرف قرص متو ترکسات
متوترکسات ممکن است عوارض جدی را به دنبال داشته باشد، پس طریقه مصرف قرص متوترکسات را مطابق توصیه پزشک و به دقت دنبال کنید. پیش از مصرف دستورالعمل و هشدارهای موجود در بستهبندی قرص را به دقت مطالعه کرده و پاسخ سوالات و ابهامات خود را از پزشک جویا شوید. همچنین تاریخ انقضای دارو را به دقت بررسی کنید.
این دارو به دو فرم تزریقی و قرص وجود دارد که تزریق متو ترکسات در مراکز درمانی انجام میشود. قرص متو ترکسات را در زمان معین و با میزان آب کافی مصرف کرده و از تغییر برنامه دارویی خود بدون نظر پزشک به طور جدی خودداری کنید. در طول دوره مصرف دارو پزشک ممکن است انجام آزمایش خون یا دیگر چکاپها را برای بررسی شرایط بیمار تجویز کند.
دوز مصرف متو ترکسات
مصرف این دارو ممکن است به شکل چرخشی تجویز شود، به گونهای که چند روز متناوب دارو را مصرف کرده و در مابقی روزهای هفته از دارو استفاده نکنید.
برای درمان بیماریهای خودایمنی، پزشک ممکن است مصرف دارو را با دوزهای کمتر آغاز کرده و به تدریج دوز دریافتی را افزایش دهد. در روند درمان این بیماریها، معمولا از قرص متوترکسات به صورت هفتهای یک بار استفاده میشود. همچنین از آغاز مصرف دارو تا بهبود علائم بیماری ممکن است به ۳ تا ۶ هفته زمان نیاز داشته باشید؛ در هر حال دوره درمان را مطابق نظر پزشک ادامه دهید.
همانطور که گفته شد، برای درمان سرطان معمولا از نوع تزریقی این دارو استفاده میکنند که دوز آن باتوجه به نوع سرطان، پیشرفت بیماری و شرایط بیمار متفاوت خواهد بود.
فراموشی مصرف دارو
اگر استفاده از یک دوز قرص methotrexate را فراموش کردید، به هیچ وجه به صورت خودسرانه برنامه را تغییر ندهید یا دوز بعدی را دو برابر نکنید! در صورت فراموش هر دوز، بلافاصله با پزشک خود ارتباط برقرار کرده و موضوع را به اطلاع پزشک برسانید. در این شرایط پزشک یک برنامه دارویی مناسب برای شما در نظر میگیرد.
هشدارها درباره مصرف قرص متوترکسات
حال که میدانید متوترکسات چیست؟ باید هشدارهای مهم در هنگام مصرف این دارو را نیز مدنظر قرار داده و جدی بگیرید.
- پس از لمس قرص متوترکسات، دستهای خود را با آب و صابون بشویید.
- مصرف دارو بیش از دوز توصیه شده، نه تنها فرایند درمان را سریعتر نمیکند، بلکه عوارض خطرناکی را به دنبال دارد.
- مادران شیرده، در طول دوره مصرف باید از تغذیه نوزاد خود با شیر مادر خودداری کنند.
- در دوره درمان با Methotrexate، از قرارگیری طولانی مدت در معرض نور خورشید اجتناب کرده و در هنگام خروج از خانه از لباس مناسب، کلاه و عینک آفتابی استفاده کنید.
- در طول دوره مصرف دارو، بدون مشورت پزشک هیچ واکسنی تزریق نکنید.
- مصرف این دارو برای خانمهای باردار ممنوع است؛ زیرا موجب تولد جنین با نقصهای مادرزادی میشود. اگر خانم هستید، پیش از آغاز مصرف دارو، آزمایش بارداری انجام دهید تا از عدم حاملگی خود مطمئن شوید.
- تا ۶ ماه پس از پایان دوره مصرف متوترکسات، برای بارداری اقدام نکنید.
- در هنگام استفاده از نخ دندان و مسواک مراقبت آسیب به لثهها باشید، چراکه احتمال ابتلا به عفونت بیشتر است. همچنین در صورت مراجعه به دندانپزشک، مصرف دارو را اطلاع دهید.
- قرص متو ترکسات را در دمای اتاق و به دور از نور خورشید و رطوبت نگهداری کنید.
- در حین استفاده از این دارو، از مصرف نوشیدنیهای الکلی اجتناب کنید، چراکه احتمال آسیب به کبد را افزایش میدهد.
تداخلات دارویی قرص متو ترکسات
یکی از سوالات مهم درباره این دارو که مورد توجه قرار میگیرد، این است که تداخلات دارویی قرص متوترکسات چیست؟ اگر در حال مصرف دارویی خاص هستید، حتما پیش از تجویز متوترکسات پزشک را در جریان قرار دهید. در ادامه داروهایی را معرفی کردهایم که با قرص methotrexate تداخل دارند، لیست کامل این داروها را از پزشک جویا شوید.
- آنتی بیوتیکهای خاص مانند کلرامفنیکل (کلرومیستین)، پنی سیلینها و تتراسایکلینها
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین
- داروهای خاص برای مشکلات معده مانند اسموپرازول، امپرازول و پانتوپرازول
- داروهای جلوگیری از لخته شدن خون مانند وارفارین، آپیکسابان، دابیگاتران و ریواروکسابان
- داروهای درمان عفونت مانند آسیکلوویر، آدفوویر، باسیتراسین، سیدوفوویر، فسکارنت، پنتامیدین و وانکومایسین
- سولفونامیدها مانند سولفاسالازین و تری متوپریم/سولفامتوکسازول
- رتینوئیدها مانند ایزوترتینوئین و ترتینوئین
- داروهای استروئیدی مانند پردنیزون یا کورتیزون
- اسید فولیک، به تنهایی یا در ترکیب دیگر مولتی ویتامینها
- واکسنهای ویروس زنده
- سایر عوامل سیتوتوکسیک
- دیورتیکها
- هیدروکسی کلروکین
- مرکاپتوپورین
- پروبنسید
- زولدرونیک اسید
عوارض جانبی متوترکسات
آنچه قرص متو ترکسات را به یک داروی قوی و گاهی خطرناک تبدیل میکند، عوارض این دارو است. وجود این عوارض موجب میشود تا تغییر دوز یا مصرف آن بدون نظر و تایید پزشک، بسیار خطرناک باشد.
برخی از عوارض جانبی مصرف قرص متوترکسات شایع بوده و به مراقبتهای سریع پزشکی نیاز ندارد، اما در صورتی که این علائم برای بیمار آزاردهنده و یا شدید باشد، باید موضوع را به پزشک اطلاع داد. از جمله این عوارض متوترکسات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسهال
- سرگیجه
- ریزش مو
- درد، قرمزی و تورم همراه با زخم در داخل دهان یا گلو
- استفراغ و حالت تهوع
برخی از دیگر عوارض مصرف قرص متو ترکسات شدیدتر بوده و در صورت بروز این عوارض باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد:
- تشنج
- واکنشهای آلرژیک: مانند بثورات پوستی، خارش، کهیر و تورم صورت، لبها، زبان یا گلو
- عفونت: با علائم تب، لرز، سرفه، گلودرد، درد هنگام دفع ادرار و احساس ناراحتی عمومی
- ایجاد لخته خون: با علائم درد، تورم یا گرمی در ساق پا، تنگی نفس و درد قفسه سینه
- مشکلات تنفسی: مانند سرفه خشک و تنگی نفس
- آسیب کلیه: با علائم کاهش مقدار ادرار و تورم مچ دستها یا پاها
- تعداد کم گلبولهای قرمز: شامل علائم ضعف یا خستگی غیرعادی، مشکل در تنفس، سرگیجه و سردرد
- مشکلات پوستی: قرمزی، تاول، شل شدن پوست و کبودی یا خونریزی غیرمعمول
- آسیب کبد: درد بالای شکم سمت راست، از دست دادن اشتها، زردی پوست یا چشمها، حالت تهوع، مدفوع روشن، ادرار زرد یا قهوهای تیره، ضعف یا خستگی غیرعادی
برای آگاهی از دیگر عوارض مصرف متوترکسات میتوانید از مشاوره پزشکی آنلاین در سایت تلفن خونه استفاده کنید.
ممنوعیت های مصرف متوترکسات
باتوجه به عوارض احتمالی و حساسیتهای مصرف قرص methotrexate در موارد مختلفی معمولا از این دارو استفاده نمیشود، مگر آنکه بیمار در شرایط خاصی بوده و پزشک استفاده از متوترکسات را ضروری بداند. پس اگر دچار بیماریها و شرایط زیر هستید، حتما موضوع را به اطلاع پزشک برسانید:
- خانمهایی که باردار هستند یا برای بارداری تلاش کردهاند و مادرانی که در دوره شیردهی هستند.
- کسانی که به بیماری کلیوی مبتلا هستند یا تجربه ابتلا به این بیماری را دارند.
- در افرادی که مایعات اضافی در ناحیه معده یا فضای اطراف ریههای خود دارد.
- کسانی که به بیماریهای ریوی مبتلا هستند یا سابقه ابتلا به این بیماری را دارند.
- افرادی که به متوترکسات و داروهای خاص واکنشهای آلرژیک نشان میدهند.
- این بیماری سیستم ایمنی را سرکوب میکند، پس سابقه ابتلا به بیماریهای عفونی اهمیت دارد.
- افرادی که سابقه طولانی مصرف الکل دارند یا هماکنون در حال استفاده از نوشیدنیهای الکلی هستند.
- در بیمارانی که تعداد انواع سلولهای خونی (گلبولهای سفید و قرمز و پلاکت) کمتر از حالت طبیعی است و یا هر مشکل دیگری در سلولهای خونی خود دارند.
اوردوز قرص متوترکسات
مصرف بیش از حد این دارو بسیار خطرناک بوده و آسیب شدید اندامهای بدن و حتی خطر مرگ را به دنبال دارد. در صورت مصرف این دارو بیش از مقدار مجاز و ظهور علائم اوردوز، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرد. از جمله علائم اوردوز با قرص Methotrexate میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی گوارشی به شکل اسهال خونی
- حالت تهوع و استفراغ شدید
- اسهال شدید
- تشنج
- مشکلات تنفسی
مشاوره با پزشک
در این مطلب به این سوال پاسخ دادیم که قرص متوترکسات چیست؟ و کاربرد، عوارض و هشدارهای پیرامون مصرف این دارو را معرفی کردیم. اگر شما نیز مطابق نظر پزشک در حال مصرف قرص methotrexate هستید، بدون مشورت پزشک هیچ تغییری در برنامه دارویی خود ایجاد نکرده و سوالات و ابهامات خود درباره استفاده از آن را با پزشک مطرح کنید.
اگر در ساعاتی از روز به راهنمایی پزشک نیاز داشتید که دکتر شما در دسترس نبود، میتوانید از مشاوره آنلاین و تلفنی پزشکی در تلفن خونه استفاده کنید. در سایت تلفن خونه امکان دسترسی شما به بهترین پزشکان متخصص فراهم شده است. شما میتوانید به آسانی و در کوتاهترین زمان ممکن با پزشک ارتباط برقرار کرده و مشاوره تخصصی پزشکی دریافت کنید.
منابع: