شجره نامه حضرت نفیسه خاتون سلام اللّه علیها از منظر علمای انساب و مورّخان:
حضرت نفیسه خاتون(س) را بشناسیم
تدوین و تبیین سیره عملی آیه های ایثار، آینه های کرامت، پرچمداران شرافت و شجاعت، جویباران حمکت و فضیلت و
فرزندان جسمانی و روحانی قبیله کوثر که از زلال قرآن و حدیث سیراب شده و به آبیاری بوستان پرگل ایتام
محمدی صلی اللّه علیه وآله وسلم برخاسته اند، می تواند در عصر قحطی معنویت، اسوه آیت و رایت زندگی ما
باشد.
یکی از بانوان برجسته از نسل امام حسن مجتبی حضرت نفیسه خاتون(س) دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام
می باشد .
زیارتگاه حضرت نفیسه خاتون(س) در مصر
حضرت نفیسه خاتون(س) دختر جناب حسن بن زید بن امام حسن مجتبی علیه السلام و عمه حضرت عبدالعظیم حسنی
علیه السلام، در در سنه ۱۴۵ ه؟.ق.
در مکه معظمه متولد شد و در مدینه منوره با زهد و عبادت به سر برد.
ایشان با اسحاق الموتمن، پسر حضرت امام جعفر صادق علیه السلام ازدواج کرد و از آن صلب پاک، یک پسر
و یک دختر به نام های قاسم و ام کلثوم به دنیا آورد.
گفته شده است که ایشان با شوهر و فرزندان خود از مدینه به مصر رفته و هفت سال در آن
جا به سر برد و در ماه رمضان سنه ۲۰۸ ه؟.ق، در سن ۶۳ سالگی به سرای قرب الهی شتافت.
به علت وفات این جلیله مخدره، ماتم بزرگی سراسر مصر را فرا گرفت و این روز از أیام مشهور روزگار
شد.
با اعلام این خبر از بلاد و نواحی اطراف، مردان و زنان برای تشییع جنازه آن مخدره به مصر آمدند
و دسته دسته بر وی نماز گذاشتند.
در آن شب به احترام این سیده جلیله، شمع ها برافروخته شد و از هر خانه که در مصر بود،
صدای گریه و شیون به گوش می آمد و تأسفی عظیم بر مردم مصر هویدا شد.
مرحوم حاج شیخ عباس قمی قدس سره در منتهی الآمال ( ج۲/ص۳۰۰) به نقل از «تاریخ طبری» (ج۵/ص۱۷۴) می نویسد:
هنگامی که نفیسه خاتون رحلت نمود، اسحاق بن جعفر الصادق علیه السلام خواست بدن همسرش را از مصر به مدینه
آورد و در بقیع به خاک سپارد.
مردم نزد امیر شهر رفتند تا وی اسحاق را از این امر باز دارد، اما اسحاق نپذیرفت.
مصریان اموال بسیاری برای او جمع کردند تا از آن اندیشه برگردد، اسحاق هم چنان قبول ننمود.
مردم مصر شب را با اندوه و سختی به روز آوردند و چون بامداد رسید، خدمت اسحاق جمع شدند و
حال او را دگرگون دیدند.
سبب را از او سؤال کردند، گفت: دیشب رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلم را در خواب دیدم که
به من فرمودند: «اموال ایشان را رد کن و سیده نفیسه را نزد ایشان دفن نما، «لانّ الرّحمت تنزل علیهم
ببرکاتها»؛ رحمت خدا به برکت وجود خانم بر اهل مصر نازل می شود».
سرانجام سیده را در مزار «درب السباع» دفن کردند و اسحاق المؤتمن با دو فرزند خود عازم مدینه شد.
شکی نیست که حضرت نفیسه خاتون سلام اللّه علیها دختر حسن بن زید بن امام حسن علیه السلام و عمه
حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام است؛ اما عده ای از علمای انساب و مورخان، او را دختر زید بن حسن
علیه السلام دانسته اند که علی التحقیق اشتباه می باشد و رد آن بیان خواهد شد.
مؤلّف «عمدت الطالب» به نقل از «ریاض الانساب» (ج ۱ / ص۱۰۱) می نویسد: زیدبن حسن علیه السلام با لبابه
دختر عبداللّه بن عباس ازدواج کرد و از او دو فرزند، یکی پسر که او را حسن نامید و دیگری
دختر و او را نفیسه نام نهاد، به دنیا آمد.
نفیسه را ولید بن عبدالملک تزویج کرد و از وی فرزندی آورد.
چون زید بر ولید بن عبدالملک درآمد او را بر سریر خویش جای داد و سی هزار دینار دفعت واحده
به او عطا نمود.
اما جمعی دیگر از مورخان، نفیسه خاتون را دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام دانسته و نام همسر
وی را هم اسحاق المؤتمن فرزند امام جعفر الصادق علیه السلام می دانند، و در باره تاریخ تولد و وفات
ایشان هم اتفاق نظر دارند.
شجره نامه حضرت نفیسه خاتون سلام اللّه علیها از منظر علمای انساب و مورّخان:
مرحوم شیخ عباس قمی رحمت اللّه علیه در کتاب«سفینت البحار» (ج۲/ص۶۰۴) می نویسد: «نفیست هی السیدت الجمیلت التی وردت روایات
فی مدحها، حکی الشیخ محمّد الصبان فی اسعاف الراغبین عن کتاب حسن المحاضر، انّ السیدت النفیست بنت الحسن بن زید
بن الحسن المجتبی علیه السلام؛ نفیسه، خانمی جلیل القدر است که روایت هایی در مدح او وارد شده است.
محمّد الصبان در کتاب «اسعاف الراغبین» از کتاب «حسن المحاضر» نقل می کند که، دختر حسن بن زید بن حسن
علیه السلام می باشد.
یاقوت حموی، جغرافی دان مسلمان در کتاب«معجم البلدان» (ج۵/ص۶۰۴) می نویسد: «بمصر من المشاهد و المزارات، بین مصر و القاهره،
قبّت قیل انها قبر السیده نفیسه بنت الحسن بن زید بن حسن علیه السلام؛ در مصر و قاهره، گنبد و
بارگاهی است که می گویند قبر سیده نفیسه خاتون دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام می باشد.
عمر رضا کحاله در کتاب خود به نام «اعلام النساء»(ج۵/ص۱۸۵ ) می نویسد: «نفیسه بنت الحسن بن زید بن الحسن
بن علی بن ابی طالب علیه السلام، هی من ربات العبادت و الصلاح و الزهد و الورع، ولدت بمکه سنت
۱۴۵ ه؟.ق و نشات بالمدینت و دخلت مصر مع زوجها اسحاق بن جعفر الصادق علیه السلام، و قیل ابها الحسن
الذی عین والیاً علی مصر من قبل ابی جعفر المنصور»؛ نفیسه دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام، از
زنان مشهور در عبادت، صلاح، زهد و ورع بوده که در مکه معظمه در سال ۱۴۵ هجری به دنیا آمده
و نشو و نمای او در مدینه مکرمه بوده است.
ایشان با همسر خود جناب اسحاق پسر امام جعفر صادق علیه السلام وارد مصر شد.
گفته شده است که ورودش به مصر، همراه پدر خود حسن بن زید بود.
زیرا وی از طرف منصور دوانقی حاکم مصر شد و لذا فرزندان خود را به آنجا انتقال داد.
از این رو، اکثر مورخان اتفاق نظر دارند که نفیسه خاتون دختر حسن بن زید می باشد.
مولف کتاب اعلام النساء المومنات (ص۶۲۶ ) و مشاهد العترت الطاهرت ( ص۲۳۹) می نویسد: «توفیت بمصر نفیسه بنت الحسن
بن زید بن الامام الحسن المجتبی علیه السلام» و هم چنین مولفان کتاب های وفات الاعیان (ج ۵/ص۴۲۳ )، نور
الابصار (ص۲۴۴ )، روح و ریحان (ص۱۰۳ )، سراج الانساب (ص۳۵)، ریاحین الشریعه (ج۵/۸۵)، منتهی الآمال (ج۲/ص۹۹۲) و تتمت المنتهی
(ص۱۸۸)، تصریح نموده اند که نفیسه خاتون دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام می باشد.
دلایلی که ثابت می کند که حضرت نفیسه خاتون(س) دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام می باشد نه دختر زید بن حسن علیه السلام:
۱- تمام مورخان در تاریخ تولد و وفات حضرت نفیسه خاتون(س) اتفاق نظر داشته و می نویسند که او در
سنه ۱۴۵ ه؟.ق.
در مکه معظمه به دنیا آمده و در سال ۲۰۸ هجری در مصر وفات یافته است.
از این رو، قول کسانی که این سیده جلیله را همسر ولید بن عبدالملک بن مروان دانسته اند، اشتباه می
باشد، زیرا ولید در سنه ۹۶ ه؟.ق.
از دار دنیا رفته است.
برخی مورخان، حضرت نفیسه خاتون سلام اللّه علیها را به اشتباه، خواهر حسن بن زید بن حسن علیه السلام و
دختر زید بن حسن دانسته اند، در حالی که ایشان خواهر زید بن حسن بن زید بن امام حسن و
دختر حسن بن زید بن امام حسن علیه السلام بوده است.
علامه سید محسن امین قدس سره در«اعیان الشیعه»(ج۷/ص۹۶) می نویسد: و فی هامش التهذیب علی ترجمت زید بن حسن بن
زید بن حسن بن علی…
انه اخو السیدت النفیسه.
اگر قائل شویم که حضرت نفیسه خاتون سلام اللّه علیها همسر ولید بن عبدالملک بن مروان بوده و بعد از
وفات وی به عقد اسحاق بن امام جعفر صادق علیه السلام درآمده است، همان طور که مولف کتاب زندگانی حضرت
عبدالعظیم علیه السلام این مطلب را ادعا نموده است، لازم می آید که ایشان دختر زید بن حسن علیه السلام
باشد و حال آن که بیشتر مورخان، حضرت نفیسه خاتون سلام اللّه علیها را دختر حسن بن زید نوشته اند.
اضافه بر این، چون وفات این بانو در سال ۲۰۸ هجری اتفاق افتاده است، پس نمی توان پذیرفت که ایشان
حدود ۱۴۰ سال عمر کرده باشد.
از سوی دیگر جمعی از مورخان و محدثین بزرگ، تاریخ ولادت حضرت نفیسه خاتون سلام اللّه علیها را سنه ۱۴۵
هجری نوشته اند که هیچ تردیدی باقی نمی ماند که ایشان دختر حسن بن زید و همسر اسحاق پسر امام
جعفر صادق علیه السلام بوده است.
۲- چگونه می توان پذیرفت که حضرت نفیسه خاتون(س) ، همسر ولید بن عبدالملک باشد، حال آن که بعد از
وفات حضرت نفیسه سلام اللّه علیها به سال ۲۰۸ هجری در مصر، اسحاق بن امام جعفر صادق علیه السلام خواست
آن جسد شریف را به مدینه منوره حمل کند و در قبرستان بقیع دفن نماید.
این خود دلیلی قوی است بر این که حضرت نفیسه خاتون(س) ، دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام
بود، زیرا اسحاق موتمن هم عصر با حضرت نفیسه خاتون بوده و چون هم کفو بودند، باهم ازدواج نمودند و
ثمره این وصلت، دو فرزند بوده که به اتفاق جمیع مورخان به همراه اسحاق به مدینه طیبه بازگشتند.
در همین رابطه محدّث کبیر، حاج شیخ عباس قمی قدس سره در کتاب «منتهی الآمال» در ادامه حالات فرزندان امام
جعفر صادق علیه السلام می نویسد: بدان که زوجه اسحاق بن جعفر الصادق علیه السلام، علیا مخدره نفیسه بنت حسن
بن زید بن حسن بن علی بن ابی طالب علیه السلام است که به جلالت شأن معروف است.
ایشان در سنه ۲۰۸ د ر مصر وفات کرد و در آن جا به خاک سپرده شد.
مصریان اعتقادی کاملی به او دارند و معروف است که دعا در نزد قبر او مستجاب می شود.
شیخ ذبیح اللّه محلاتی هم در کتاب «ریاحین الشریعه» می نویسد: سیده نفیسه بنت حسن بن زید بن الحسن بن
علی بن ابی طالب علیه السلام که در خاک مصر مدفون است، مزارش زیارتگاه خاص و عام می باشد و
به طاهره و کریمت الدارین مشهور است.
پس با دلایل فوق ثابت شد که نفیسه خاتون دختر حسن بن زید بن حسن علیه السلام بود و قول
کسانی که این سیده جلیله را دختر زید بن حسن علیه السلام دانسته اند، صحیح نیست.
حوزه